Co to jest zapis testamentowy zwykły?

Zapis testamentowy zwykły to rozrządzenie testamentowe, które nakłada na określoną osobę obowiązek spełnienia jakiegoś świadczenia majątkowego na rzecz innej osoby wskazanej w testamencie. Zapisem spadkodawca przeznacza jakiejś osobie konkretne przedmioty z majątku spadkowego. Zobowiązanymi do wykonania zapisu są spadkobiercy oraz zapisobiercy windykacyjni. Zapisobiorca nie ponosi natomiast  odpowiedzialności za długi spadkowe. Wyjątkiem jest ponoszenie odpowiedzialności zapisobiorcy za wykonanie dalszego zapisu, o ile takowy został uczyniony. Zwykle jednak dalszy zapis w praktyce nie występuje.

Czym jest dalszy zapis?

Dalszy zapis (zwany sublegatem) jest zapisem zwykłym, który obciąża zapisobiercę. Dalszych zapisów może być kilka. Przedmiotem dalszego zapisu nie musi być świadczenie, które zapisobierca uzyskał w wykonaniu zapisu zwykłego na swoją rzecz. Jak wskazałem wyżej: dalszy zapis w praktyce nie występuje.

W jaki sposób ustanowić zapis testamentowy zwykły?

Zapis zwykły ustanawiamy wyłącznie w testamencie. Zapisu nie możemy dokonać za pomocą innej czynności prawnej albo za pośrednictwem pełnomocnika. Zapis zwykły możemy zamieścić zarówno w testamencie zwykłym pisemnym, testamencie ustnym jak i testamencie notarialnym.

W jaki sposób można odwołać zapis testamentowy zwykły?

Zapis można odwołać poprzez sporządzenie nowego testamentu, w którym odwołamy albo cały testament, w którym ustanowiony był zapis albo odwołamy tylko tę część, w której ustanowiliśmy zapis.

Jaki jest skutek ustanowienia zapisu zwykłego?

Z chwilą śmierci przyznany nam w testamencie przedmiot nie wchodzi automatycznie do naszego majątku. Uzyskujemy natomiast uprawnienie do żądania wykonania zapisu przez spadkobierców. Aby dany przedmiot wszedł z chwilą śmierci do naszego majątku spadkodawca musiałby zamiast zapisu zwykłego uczynić na naszą rzecz zapis windykacyjny. Zapis windykacyjny można uczynić tylko w testamencie notarialnym. Zapis zwykły prowadzi do powstania zobowiązania między zapisobiercą a obciążonym zapisem.

Czy zapis testamentowy zwykły może być nieważny albo nieskuteczny?

Tak. Zapis zwykły może być nieważny kiedy jest sprzeczny z ustawą, z zasadami współżycia społecznego albo będzie miał na celu obejście ustawy. Przyczyną nieważności zapisu testamentowego ustnego może być okoliczność, że zapisobierca był jednocześnie świadkiem takiego testamentu. W niektórych przypadkach domaganie się wykonania zapisu zwykłego może stanowić nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 KC). Powołując się na tę ostatnią okoliczność możemy również domagać się oddalenia powództwa obejmującego roszczenie o wykonanie zapisu.

Co może być przedmiotem zapisu testamentowego zwykłego?

Przedmiotem zapisu testamentowego zwykłego mogą być świadczenia majątkowe takie przykładowo jak:

• przekazanie określonej sumy pieniężnej
• przeniesienie własności oznaczonej rzeczy
• przelew wierzytelności
• ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
• zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego obciążającego nieruchomość zapisobiercy
• ułamek udziału spadkowego (uchw. SN z 18.12.1990 r., w sprawie III CZP 68/90)
• zwolnienie/umorzenie zapisobiercy z długu
• wykonanie niektórych usług na rzecz zapisobiercy
• ustanowienie odrębnej własności lokalu
• użyczenie rzeczy
• przeniesienie posiadania

Świadczenie może być jednorazowe jak i okresowe jak również może mieć też charakter ciągły. Świadczenie może mieć charakter podzielny i niepodzielny, może dotyczyć rzeczy oznaczonych zarówno, co do tożsamości, jak i co do gatunku.

Na co mamy wpływ jako spadkobierca ustanawiający zapis testamentowy zwykły?

Jako spadkodawca możemy dokonać prostego zapisu wskazując osobę i przedmiot zapisu i na tym poprzestać. Jednakże możemy także dokonując zapisu:

1. obwarować zapis zwykły warunkiem lub terminem jego wykonania
2. oznaczyć moment wykonalności zapisu zwykłego
3. określić sposób, w jaki zapis zwykły obciąża poszczególnych spadkobierców lub zapisobierców windykacyjnych
4. uregulować skutki zapisu w sytuacji, gdy przedmiot zapisu oznaczony co do tożsamości nie należy do spadku w chwili jego otwarcia
5. wyznaczyć termin wymagalności roszczenia o wykonanie zapisu i tym samym wpłynąć na termin jego przedawnienia

Co się stanie jeśli wszystko co mamy zapiszemy określonym osobom albo tylko jednej?

Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

W jaki sposób mogę zapisać komuś określoną sumę pieniężną?

Zapisać możemy sumę nominalną, np. poprzez wskazanie: zapisuję Januszowi Nowakowi sumę 200.000,00 złotych. Możemy także odwołać się do określonego miernika wartości, np. poprzez wskazanie podstaw do ustalenia nominalnej sumy pieniężnej. Przykładem może być: „20 % wartości spadku”, „równowartość jednego hektara ziemi”.

Zobacz także więcej na temat możliwości zapisania określonej sumy pieniędzy po śmierci za pomocą instytucji prawa bankowego:

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci

Czy przedmiot nienależący do spadku może być objęty zapisem?

Przedmiot zapisu testamentowego zwykłego nie musi wchodzić w skład spadku w chwili śmierci spadkodawcy. Przedmiotem zapisu testamentowego zwykłego może być również prawo majątkowe, które obciążony zapisem w celu jego wykonania będzie musiał dopiero nabyć (wyr. SN z 7.3.2013 r. w sprawie: II CSK 486/12). Jednakże jeżeli przedmiotem zapisu zwykłego miałoby być przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości, to rzecz ta powinna należeć do spadku w chwili jego otwarcia (art. 976 KC). Natomiast jeżeli przedmiotem zapisu zwykłego miałoby być przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku, to rzeczy te rzeczywiście nie muszą należeć do spadku. Jeżeli przedmiot zapisu nie należy do spadku w chwili jego otwarcia, to zobowiązani do wykonania zapisu powinni spróbować go nabyć za środki pochodzące z majątku spadkowego, aby zapis wykonać. Jeżeli byłoby to niemożliwe, powinni oni zapłacić zapisobiercy ekwiwalent wartości tych rzeczy.

Czy mogę dokonać zapisu w formie alternatywnej?

Tak możesz. Zapis alternatywny to taki zapis zwykły, w którym przedmiot świadczenia oznaczony jest w taki sposób, jak w zobowiązaniach przemiennych. Przykładem zapisu alternatywnego jest zapis: „zapisuję Michałowi obraz X albo oraz Y, w zależności od tego jak on sobie wybierze”).

W uchwale Sądu Najwyższego z 16.10.2014 r. w sprawie III CZP 70/14, SN wyraził pogląd, że ważny jest zapis zwykły, w którym przedmiot świadczenia został określony alternatywnie. Uzasadniając swój pogląd, SN stwierdził, że dopuszczalności konstruowania zapisu alternatywnego nie sprzeciwia się ani językowa wykładnia art. 968 KC, ani też brak w KC przepisu recypującego treść art. 119 Prawa Spadkowego. Natomiast znajduje ona uzasadnienie w treści art. 365 KC, który to przepis może być zastosowany również do stosunku zobowiązaniowego mającego swoje źródło w zapisie zwykłym. W konsekwencji spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe doprowadzić do powstania między zapisobiercą i obciążonym zapisem zobowiązania przemiennego, którego konkretyzacja następuje w drodze wyboru świadczenia przez uprawnionego. Może też określić, do której ze stron należy wybór. Wykładnia taka wspiera zasadę favor testamenti i sprzyja zachowaniu w mocy rozrządzeń spadkodawcy, który z pewnych względów zdecydował się na alternatywne określenie przedmiotu zapisu zwykłego.

Ustanawiając zapis alternatywny pamiętajcie jednak o tym, aby wskazać precyzyjnie oba przedmioty tego zapisu.

Czy zapisobierca może być jednocześnie spadkobiercą?

Tak. Zapisobiercą może zostać osoba, która jest jednocześnie spadkobiercą. Zapis testamentowy zwykły uczyniony na rzecz spadkobiercy nazywamy zapisem naddziałowym. Zapisy te nazywane są naddziałowymi dlatego, że w praktyce zwiększają wartość majątku przypadającego spadkobiercy otrzymującemu oprócz schedy spadkowej dodatkowo zapis. W sytuacji gdy zapisobiercą będzie ta sama osoba, która miałaby być zobowiązana do wykonania zapisu wówczas zobowiązanie do wykonania takiego zapisu wygaśnie na skutek tzw. konfuzji.

Czy jako zapisobierca odpowiadam za długi spadkowe?

Generalnie jako zapisobierca nie odpowiadasz za długi spadkowe. Na pewno nie odpowiadasz tak jak spadkobierca. Niemniej jednak pewną odpowiedzialność możesz ponosić. Otóż jako zapisobiorca odpowiadasz za dalsze zapisy, o ile zapis na twoją rzecz został wykonany. Odpowiadasz także za zapłatę obciążających spadkodawcę należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne (art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Ponadto jeśli otrzymałeś należny tobie zapis to odpowiadasz za zobowiązania podatkowe (art. 106 ust. 1 i 2 ordynacji podatkowej). Odpowiadasz jednak tylko do wartości otrzymanego zapisu.

Kto jest odpowiedzialny za wykonanie zapisu testamentowego zwykłego?

Za wykonanie zapisu jest odpowiedzialny ten na kogo wskaże spadkodawca. Może być za jego wykonanie odpowiedzialny tylko:

• Spadkobierca ustawowy lub testamentowy
• Zapisobierca zwykły (w przypadku ustanowienia dalszego zapisu)
• Zapisobierca windykacyjny

Jako spadkodawca możemy wskazać w testamencie kto jest zobowiązany do wykonania zapisu. Nie możemy jednak w tym testamencie ważnie zobowiązywać innych osób niż wyżej wymienione do wykonania określonego świadczenia majątkowego na rzecz wskazanej osoby (wyr. SN z 5.9.2008 r., I CSK 51/08).

Kto jest odpowiedzialny za wykonanie zapisu jeśli spadkodawca nie wskaże osoby zobowiązanej do wykonania zapisu?

Spadkodawca nie musi wskazywać w testamencie osoby obciążonej zapisem, aby zapis był skuteczny. W takiej sytuacji KC przewiduje odpowiedzialność każdego spadkobiercy za wykonanie zapisów w stosunku do wielkości jego udziału spadkowego – art. 971 KC. (wyr. SN z 20.7.1999 r., III CKN 296//98). W konsekwencji powyższego, jeśli spadkodawca nie postanowił inaczej do wykonania zapisu zobligowani są wszyscy spadkobiercy. I to niezależnie, na jakiej podstawie doszli do dziedziczenia. W konsekwencji do wykonania zapisu mogą być zobowiązani spadkobiercy ustawowi i testamentowi jednocześnie stosownie do swojego udziału. Jednakże jeśli przedmiot świadczenia jest niepodzielny wówczas spadkobiercy zobowiązani do wykonania zapisu odpowiadają za jego wykonanie jak współdłużnicy solidarni (art. 380 KC). Innymi słowy uprawniony z zapisu może skierować żądanie wykonania zapisu niepodzielnego do:

• wszystkich spadkobierców/zapisobierców windykacyjnych albo
• wybranych spadkobierców/zapisobierców windykacyjnych albo
• jednego ze spadkobierców/zapisobierców windykacyjnych

Ten spadkobierca, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych spadkobierców zwrotu wartości świadczenia stosownie do jego udziału w spadku.

Czy obowiązek wykonania zapisu zwykłego może przejść na inną osobę?

Tak. Obowiązek wykonania zapisu zwykłego może przejść na inne osoby niż te wyznaczone w testamencie.  Art. 967 § 1 KC stanowi, że w przypadku gdy osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą, obowiązek wykonania zapisów zwykłych przechodzi na spadkobiercę ustawowego, któremu przypadł przeznaczony dla tej osoby udział spadkowy.

Na analogicznych zasadach obowiązek wykonania zapisów zwykłych przechodzi na spadkobierców podstawionych oraz spadkobierców, którym przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu (art. 967 § 2 KC).

Przejście obowiązku wykonania zapisu na inną osobę może nastąpić także w wyniku odziedziczenia takiego obowiązku (wyr. SN z 20.9.2013 r., II CSK 42/13).

Ponadto jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania. Powinien on jednak (przy braku odmiennej woli spadkodawcy) wykonać dalsze zapisy.

W jaki sposób należy wykonać zapis testamentowy zwykły?

Wykonanie zapisu zwykłego następuje poprzez spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania. Zależy to więc od charakteru zapisu i sposobu jego określenia w testamencie. Wszystko zależy od tego na czym ma polegać świadczenie dłużnika obciążonego zapisem. W tym zakresie musimy sięgnąć w pierwszej kolejności do przepisów o zapisie zwykłym a następnie do ogólnych przepisów o wykonywaniu zobowiązań.

Sytuacje szczególne dot. wykonywania różnych zapisów

Wykonanie zapisu testamentowego zwykłego dotyczącego rzeczy

Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz ruchoma, wykonanie zapisu sprowadza się do przeniesienia własności rzeczy i wydania jej zapisobiercy. Już samo wydanie rzeczy przez zobowiązanego z zapisu zwykłego i jej odebranie przez zapisobiercę będzie poczytywane jako przeniesienie jej własności. Będzie to więc wykonanie zapisu dotyczącego rzeczy ruchomej.

Jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, do wykonania zapisu nie wystarcza jedynie wydanie nieruchomości, lecz potrzebne jest także przeniesienie prawa własności na zapisobiercę w formie aktu notarialnego. Z sytuacją gdy spadkobierca wydał przedmiot zapisu zwykłego zapisobiercy, należy zrównać sytuację, gdy zapisobiorca posiada już rzecz, będącą przedmiotem zapisu – za zgodą spadkobiercy (uchw. SN z 17.1.1969 r., III CZP 127/68).

Wykonanie zapisu przez spadkobiercę dziedziczącego gospodarstwo rolne

Zgodnie z art. 1067 § 1 KC:

Do zapisu, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne, stosuje się odpowiednio przepis art. 216.

Powyższe oznacza, że osoba dziedzicząca gospodarstwo rolne obciążonym zapisem pieniężnym może domagać się obniżenia tego świadczenia. Może się także domagać rozłożenia go na raty lub odroczenia terminu jego płatności.

Zgodnie z art. 1067 § 2 KC:

Jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.

W powyższym przepisie ustawodawca chroni gospodarstwo rolne przed takim podziałem, który prowadziłby do zachwiania zasad prawidłowej gospodarki. W przypadku takiej sytuacji wykonawca zapisu może domagać się zamiast wykonania zapisu – zapłaty określonej sumy pieniężnej stanowiącej równowartość samego zapisu.

Czy mogę zbyć zapis testamentowy zwykły?

Co do zasady zapis testamentowy zwykły jest wierzytelnością. Wierzytelności zaś podlegają zbywaniu. Jednak ostatecznie przesądzić będziesz mógł o zbywalności zapisu na podstawie tego:

• czego konkretnie dany zapis dotyczy i
• czy nie ma skutecznych ograniczeń w jego zbywaniu w samym testamencie

Niemożność zbycia zapisu może także wynikać z samej konstrukcji zapisu.

Czy zapis testamentowy zwykły podlega dziedziczeniu?

Tak zapis podlega dziedziczeniu. Każda wierzytelność jako prawo majątkowe wchodzi w skład masy spadkowej. Dlatego też podlega takie prawo dziedziczeniu.

Czy spadkobierca może domagać się zmniejszenia swojego obowiązku wykonania zapisu?

Tak. Jako spadkobiercy odpowiadamy z tytułu zapisów testamentowych zwykłych do wartości stanu czynnego spadku. Jednakże jako zapisobiercy windykacyjni odpowiadamy za wykonanie zapisu zwykłego do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (art. 1034³ KC).

Zgodnie z art. 1003 KC:

Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń.

Zgodnie z art. 1004 KC:

• 1. Zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy.
• 2. W razie zmniejszenia zapisu zwykłego obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu zmniejszeniu.

Zgodnie z art. 1005 KC:

• 1. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek.
• 2. Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis zwykły uczyniony na jego rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Zgodnie z art. 1006 KC:

Jeżeli zmniejszeniu podlega zapis zwykły, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub bez znacznego zmniejszenia wartości, zapisobierca może żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.

Zgodnie z art. 998 KC:

• 1. Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.
• 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy zapis zwykły na rzecz uprawnionego do zachowku został obciążony dalszym zapisem lub poleceniem albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Szczegółowo o zasadach zmniejszania odpowiedzialności za zapisy piszemy tutaj.

Kiedy przedawnia się roszczenia o wykonanie zapisu testamentowego zwykłego?

Przedawnienie roszczenia o wykonanie zapisu następuje z upływem 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu. Przyjmuje się najczęściej w doktrynie prawa, że wymagalność roszczenia o wykonanie zapisu następuję z chwilą wezwania do jego wykonania. Chwila ta nie powinna nastąpić wcześniej niż ogłoszenie testamentu. Od momentu wezwania do wykonania zapisu spadkobierca zobowiązany do jego wykonania popada w zwłokę.

Autor: Marcin Budziak, radca prawny

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta.