Testament za granicą i jego ważność

Wprowadzenie do Konwencji haskiej z 1961 r. dot. formy testamentów

Zdarza się, że testament, którym spadkodawca kogoś powołał do spadku sporządzony został za granicą RP (testament zagraniczny).  I zdarza się, że w świetle polskiego Kodeksu Cywilnego nie spełnia on wymogów co do formy. Mankament ten nie pozwala uznać go za ważny testament w Polsce. Np. został sporządzony na komputerze, wydrukowany i podpisany. W Polsce testament własnoręczny ma być napisany w całości pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany własnoręcznie.

Będąc za granicą możemy sami chcieć taki testament za granicą sporządzić, który byłby ważny w Polsce. Chcielibyśmy się dowiedzieć jak napisać testament zagraniczny, np. w USA aby polski spadkobierca odziedziczył nasz majątek w Polsce.

Nie wiedząc jak taki testament zagraniczny sporządzić udajemy się do amerykańskiego prawnika aby zasięgnąć porady. Myślimy jednak, że amerykański prawnik przecież niekoniecznie musi znać polskie prawo… Nie szkodzi, wystarczy, że będzie znał prawo stanu, w którym przebywasz. Powinien znać prawo, które reguluje w danym stanie (lub państwie) kwestię formy w jakiej powinien być sporządzony testament aby był ważny. Podobnie jest gdy sporządzamy testament zagraniczny w jakimkolwiek innym kraju wg reguł obowiązujących w tymże kraju. Jeśli miejscowy prawnik powie nam jak napisać testament aby w miejscu jego napisania był on ważny to możemy być spokojni o jego ważność w Polsce.

Kwestię kolizji form testamentów za granicą reguluje Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. 1969 Nr 34, poz. 284).

Cel Konwencji haskiej z dnia 5 października 1961 r. dot. form testamentów za granicą

Celem konwencji jest utrzymanie w mocy rozrządzeń testamentowych spadkobierców z uwagi na różne wymogi co do formy w różnych krajach.

Konwencja wskazuje, że rozrządzenie testamentowe jest ważne jeśli zostało spełniony chociażby jeden z pięciu warunków takich jak zgodność z prawem wewnętrznym:

  1. miejsca, w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia, albo
  2. obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
  3. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
  4. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo
  5. w odniesieniu do nieruchomości – miejsca ich położenia.

Ocena, czy spadkodawca miał miejsce zamieszkania w określonym miejscu, podlega prawu tego miejsca. Innymi słowy, o tym czy możemy uznać kogoś za zamieszkującego w danym miejscu rozstrzygają przepisy obowiązujące w danym miejscu. Jeżeli sąd stwierdzi, że testament zagraniczny spełnia wymagania dotyczące formy jednego z powyższych  praw, nie musi go oceniać według pozostałych. Wielość łączników przewidzianych w tym przepisie sprzyja zachowaniu przez testament ważności z punktu widzenia wymagań dotyczących formy.

Forma odwołania wcześniejszego rozporządzenie testamentowego

Odwołanie jest ważne na tych samych zasadach jak napisanie testamentu za granicą. Ponadto nie jest konieczne zachowanie tej samej formy w jakiej napisano testament za granicą. Wystarczy że zachowana została jedna z pięciu form wskazanych wyżej, nie koniecznie ta sama w jakiej testament został sporządzony.

Przykład skutecznego napisania i odwołania testamentu napisanego w USA

Jan Kowalski (obywatel Polski) od 20 lat przebywał w USA w stanie New Jersey. Cały majątek Jana Kowalskiego znajduje się w Polsce. Jan ma dwoje dzieci: córkę i syna. W 2020 roku Jan Kowalski poszedł do prawnika od spraw spadkowych (probate lawyer) aby dowiedzieć się jak sporządzić ważny testament. Prawnik ten powiedział mu, iż testament aby był ważny musi być:

  1. sporządzony w formie pisemnej oraz
  2. być podpisany przez testatora bądź w jego imieniu przez inną osobę, podpisującą testament w obecności świadomego tego faktu testatora, na polecenie testatora oraz
  3. być podpisany przez co najmniej dwie osoby fizyczne, z których każda złożyła swój podpis na testamencie w stosownym czasie po dokonanym w ich obecności podpisaniu testamentu opisanym w punkcie 2. albo potwierdzeniu przez testatora tego podpisu bądź testamentu.

Zgodnie z tymi wskazówkami Jan Kowalski w dniu 1 września 2020 roku sporządził testament. Napisał go na komputerze, wydrukował go a następnie podpisał. Następnie testament podpisało dwóch znajomych Jana Kowalskiego: John i Lucie. Jan powiedział im, że to jest jego testament i na nim jest złożony jego podpis. Testamentem tym Jan Kowalski powołał do całości spadku swoją córkę mieszkającą w Polsce  – Katarzynę Nowak (zd. Kowalską). 

Zmiana lub odwołanie testamentu sporządzonego za granicą

W 2021 roku Jan Kowalski pojechał do Chin w interesach. Tam postanowił zmienić swój testament z 1 września 2020 roku.

Nie wiedział jednak jak ma odwołać tenże testament. Napisał więć na zwykłej kartce papieru nowy testament, w którym do całości spadku powołał swojego syna Roberta Kowalskiego. Testament ten został sporządzony odręcznie przez Jana Kowalskiego i przez niego podpisany. Miał on datę 30.09.2021 rok.

Odwołanie testamentu z 1 września 2020 roku było ważne albowiem Jam Kowalski jako obywatel polski mógł odwołać testament zgodnie  z wymogami polskiego prawa. Polskie zaś prawo w art. 946 Kodeksu Cywilnego stanowi, że:

Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Zgodnie zaś z Konwencją odwołanie jest ważne pod względem formy, jeżeli jest ona zgodna z jednym z praw, na podstawie którego, odwołane rozporządzenie testamentowe było ważne. Nie musi być to ten sam wymóg co przy sporządzeniu testamentu.

Od kiedy stosujemy Konwencję Haską z 5 października 1961 roku w Polsce?

W Polsce Konwencję stosujemy jeśli śmierć testatora nastąpiła po 01.11.1969 roku. Jeśli jakieś państwo nie przystąpiło do Konwencji to ma ona zastosowanie nawet wówczas, gdy prawo wskazane jej przepisami nie jest prawem żadnego z umawiających się państw. Podobnie gdy zainteresowani nie są obywatelami żadnego z tych państw. Z tego m.in. względu Polska ratyfikując Konwencję stosuje ją niezależnie od tego czy testator był obywatelem państwa, które ratyfikowało konwencję czy nie.  

Kiedy stosować Konwencję Haską z 5 października 1961 roku?

Konwencję Haską stosujemy wyłącznie przy ocenie formy sporządzonego testamentu. Nie stosujemy jej dla oceny właściwości miejscowej sądu, który ma orzekać w danej sprawie. Nie stosujemy jej także dla oceny prawa materialnego, tj. prawa jakie powinniśmy brać pod uwagę dla oceny ważności rozporządzeń testamentowych. Te kwestie uregulował Parlament Europejski i Rady (UE)w rozporządzeniu nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L 201 z 27.07.2012, str. 107, z późn. zm.). Do rozporządzenia tego odsyła art. 66a Prawa prywatnego międzynarodowego z dnia 4 lutego 2011 r. (tj. z dnia 13 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1792)). O rozporządzeniu nr 650/2012 pisałem tutaj.

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta.

Marcin Budziak, radca prawny.

Scroll to Top