dyspozycja wkładem

Zastanawiasz się nad przeznaczeniem określonej sumy pieniędzy jakiejś osobie bliskiej na wypadek twojej śmierci? Dobrze trafiłeś. W niniejszym artykule omówię wszystkie kwestie, o których powinieneś wiedzieć, a o których nie dowiesz się w banku.

Czym jest dyspozycja wkładem na wypadek śmierci?

Dyspozycja na wypadek śmierci to nic innego jak polecenie bankowi wypłaty określonej kwoty środków posiadanych na rachunku:

  • oszczędnościowym
  • oszczędnościowo-rozliczeniowym lub
  • terminowej lokaty oszczędnościowej 

osobom z kręgu najbliższej twojej rodziny tj. małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu.

Nie możesz zatem polecić aby bank wypłacił twoje środki innym osobom. Gdybyś chciał przeznaczyć swoje środki na rachunku komu innemu musiałbyś sporządzić testament, a najlepiej zapis windykacyjny.

Dyspozycję wkładem znajdujemy uregulowaną art. 56 Prawa bankowego. Jest to szczególna dyspozycji na wypadek śmierci względem instytucji prawa spadkowego, w tym testamentu. Normy prawa spadkowego nie znajdą zastosowania do dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.

Polecenie wypłaty wkładu można dokonać wyłącznie na wypadek śmierci. Jest to czynność, która nie wymaga zgody uprawnionego. Zatem możesz zadysponować środkami na wypadek śmierci nie informując nawet osób, na rzecz których zdecydujesz się taką dyspozycję wykonać. Twoja dyspozycja wkładem może być polecona na rzecz jednej lub kilku dedykowanych ustawowo osób. Możesz więc przeznaczyć środki dzieciom i wnukom i małżonkowi i rodzicom i dziadkom i siostrom i braciom. Możesz także uczynić dyspozycję na rzecz jednej z nich lub niektórych. Dyspozycję musisz sporządzić w formie pisemnej – najczęściej na formularzu danego banku.

W dyspozycji możesz dokładnie wskazać kto i ile ma otrzymać. Jeśli tego nie zrobisz wówczas wszystkie wskazane przez ciebie osoby otrzymają po równo.

Kto może dokonać dyspozycji wkładem?

Musisz być pełnoletni aby sporządzić taką dyspozycję. Musisz także posiadać pełną zdolność do czynności prawnych (nie możesz być ubezwłasnowolniony/a). Dyspozycję musisz dokonać osobiście. Nie możesz tego zrobić przez pełnomocnika.

Uprawniona osoba zgłaszając się do właściwego banku z roszczeniem o wypłatę wkładu winna zabrać ze sobą akt zgonu posiadacza rachunku oraz dokumenty potwierdzające jej pokrewieństwo tj. dowód osobisty oraz akt urodzenia, albo w przypadku małżonka – akt małżeństwa. Jeśli uprawnionych do wkładu jest kilka osób, każda z nich musi otrzymać swoją część albo w określonej wysokości (o ile taka była wskazana w dyspozycji) albo w  częściach równych – w braku określenia w dyspozycji kto ile ma otrzymać.

Jaki jest cel dyspozycji na wypadek śmierci

Celem dyspozycji wkładem na wypadek śmierci jest zapewnienie jej beneficjentowi uproszczonego i natychmiastowego uposażenia środkami finansowymi. Ponieważ dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi do spadku więc:

  • gwarantuje beneficjentowi niezależność w dysponowaniu środkami oraz niezależność działania względem rzeczywistych lub pozostałych spadkobierców
  • beneficjent dyspozycji na wypadek śmierci nie odpowiada za długi spadkowe
  • nie eliminuje obowiązku rozliczenia się z zachowku – beneficjent środków z dyspozycji jest traktowany jako obdarowany

Warunki dokonania dyspozycji na wypadek śmierci

Dyspozycji nie możesz dokonać na rachunku wspólnym.

Możliwość podważenia dyspozycji wkładem na wypadek śmierci

Dyspozycja na wypadek śmierci jest czynnością prawną jednostronną. Jak każda czynność prawna może zostać podważona na gruncie art. 58 k.c. tj. jako np. sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy. Może być też nieważna czy też sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Twoja dyspozycja może być także potencjalnie dotknięta wadą oświadczenia woli tj. złożona w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej czy też bezprawnej groźby osoby trzeciej (art. 82 k.c. i n.).

W przypadku gdy dyspozycja wkładem na wypadek śmierci okaże się ważna, ale jej treść budzić będzie, czy to po stronie banku, czy beneficjenta wątpliwości –  do dyspozycji wkładem na wypadek śmierci znajdą zastosowanie ogólne zasady wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 1 KC). Zgodnie z nimi oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Mam jednak nadzieję, że nie musisz się o to martwić.

Czy można odwołać dyspozycję wkładem na wypadek śmierci?

Dyspozycję wkładem na wypadek śmierci możesz odwołać w każdym czasie – w formie pisemnej.

Nie możesz zrzec się odwołania lub zmiany złożonej uprzednio dyspozycji. Skoro bowiem ustawa gwarantuje ci możliwość zmiany i odwołania w każdym czasie – uprawnienia tego nie możesz ograniczyć nawet sam.

Nie mogą także odwołać twojej dyspozycji spadkobiercy – po twojej śmierci Nie może także tego zrobić np. twój obecny pełnomocnik do rachunku.

Jeśli twoje oświadczenie o odwołaniu dyspozycji zostanie złożone wobec innego podmiotu niż bank – w tym wobec spadkobierców, czy wobec innego, niewłaściwego banku – twoja dyspozycja nie odniesie skutku. Musisz pisemnie poinformować bank o odwołaniu dyspozycji. Nie możesz odwołać dyspozycji w testamencie.

Co gdy środki zostaną za życia posiadacza rachunku rozdysponowane?

Środkami objętymi uprzednio dyspozycją na wypadek śmierci możesz swobodnie dysponować. Bank nie może bowiem zablokować kwoty objętej dyspozycją. Jeśli zatem bezpowrotnie wydasz posiadane przeze siebie środki – twoja złożona uprzednio dyspozycja wygaśnie.

Dyspozycja na wypadek śmierci a dyspozycje testamentowe

W sytuacji gdybyś dokonał zarówno dyspozycji wkładem na wypadek śmierci jak i sporządził testament, w którym nastąpiłoby powołanie do całego spadku bądź znalazłby się zapis testamentowy obejmujący tenże wkład – pierwszeństwo ma dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. 

Najlepiej zobrazuje to przykład: ojciec sporządza testament, w którym do spadku powołuje córkę, jednocześnie w testamencie dokonuje zapisu na rzecz małżonki w postaci całości środków na rachunku w banku X w wysokości 10.000 zł. Jak się okazuje przed sporządzeniem testamentu ojciec dokonał na rzecz swojego brata dyspozycji wkładem na wypadek śmierci w banku X w posiadanej przez siebie kwocie 10.000 zł. Brat w oparciu o powołaną dyspozycję będzie mógł wypłacić 10.000 zł z banku X .

Co w przypadku gdy beneficjent nie dożyje śmierci dysponenta wkładu ?

Dyspozycja na wypadek śmierci nie jest instytucją prawa spadkowego. Nie stosuje się do niej przepisów o dziedziczeniu. W sytuacji kiedy uprawniony do wkładu bankowego zmarł przed dysponentem wkładu – dyspozycja wygasa. W tej sytuacji środki objęte dyspozycją wchodzą do spadku na zasadach ogólnych.

Dyspozycja a zapis windykacyjny – zbieg roszczeń do wkładu na rachunku bankowym

Może zaistnieć sytuacja, w której zlecona została przez spadkodawcę dyspozycja wkładem na wypadek śmierci a jednocześnie te same środki na rachunku bankowym zostały objęte zapisem windykacyjnym. Zapisem windykacyjnym może być tutaj objęta wierzytelność wobec banku o wypłatę sumy złożonej na rachunku bankowym. Wówczas – podobnie jak w przypadku zapisu zwykłego, pierwszeństwo ma dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. Dzieje się tak ponieważ zapisy art. 56 ustawy prawo bankowe stanowią normy szczególne względem norm kodeksowych dotyczących zapisu windykacyjnego.

Czy można dochodzić uznania beneficjenta za niegodnego dyspozycji?

Instytucja uznania za niegodnego dziedziczenia (niegodność dziedziczenia) jak sama nazwa wskazuje ma związek z dziedziczeniem. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie musi mieć z kolei żadnego związku z dziedziczeniem. Niegodność dziedziczenia może jednak rozciągnąć się na dyspozycję wkładem w sytuacji kiedy beneficjent jest jednocześnie spadkobiercą, zapisobiercą lub uprawnionym do zachowku. Jeżeli jednak beneficjent nie jest jednocześnie ani spadkobiercą, zapisobiercą ani uprawnionym do zachowku – doktryna dopuszcza rozciągnięcie instytucji uznania za niegodnego również na beneficjenta wkładu, traktując beneficjenta jako zapisobiercę zwykłego i stosując w tym względzie analogię do art. 972 KC.  Zgodnie z tym przepisem:

Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.

Realizacja uprawnienia do wkładu na wypadek śmierci odbywa się automatycznie tj. bez potrzeby przeprowadzenia uprzedniego postępowania spadkowego. Beneficjent, którego należałoby uznać za niegodnego wkładu, uprawniony – choć niegodny – wypłaci już środki. W takiej sytuacji wobec takiego beneficjenta skierować należy roszczenie o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Uprzednio jednak należałoby wykazać (w odrębnym procesie) przesłanki niegodności dziedziczenia.

Pogląd ten jednak uznać należy za dyskusyjny z uwagi na to, że dyspozycja wkładem na wypadek śmierci to instytucja szczególna. Nie można tutaj stosować analogii do zapisu uregulowanego w Kodeksie cywilnym albowiem żaden przepis wprost na to nie pozwala.

Przedawnienia roszczenia o wypłatę środków z dyspozycji

Roszczenie o wypłatę środków z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci przedawnia się na zasadach ogólnych tj. z upływem 6 lat licząc od daty otwarcia spadku. Datą tą jest śmierci dysponenta. W sytuacji kiedy roszczenie ulegnie przedawnieniu – środki objęte dyspozycją wejdą do spadku.

Wysokość dyspozycji wkładem na wypadek śmierci

Dyspozycją na wypadek śmierci możesz objąć tylko określoną kwotę pieniędzy. Stanowi ona równowartość 20-krotności aktualnego przeciętnego wynagrodzenia. Środki jakie objęte są dyspozycją mogą być dowolnej wysokości. Jednakże kwota jaką wypłaci bank jest zawsze ograniczona. Wypłata środków z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. Ogłasza je Prezes GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku (art. 56 ust. 2 PrBank). Dokładną wartość wypłaty środków zdeterminuje dopiero moment śmierci dysponenta. Na grudzień 2021 jest to kwota 120.444,80 zł.

Sam fakt dokonania przez ciebie dyspozycji, jak również dane osoby jej beneficjenta objęte są tajemnicą bankową. Bank nie może tych danych ujawniać osobom trzecim – w tym osobom spadkobierców – za życia dysponenta. Są to bowiem informacje dotyczące czynności bankowej związanej z zawarciem i realizacją umowy z bankiem (art. 104 ust. 1 PrBank). Spadkobiercy dysponenta mogą zatem uzyskać wiedzę o stanie środków na rachunkach zmarłego dopiero po jego śmierci.

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci a zachowek

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci stanowi niewątpliwie czyste przysporzenie dla jej beneficjenta. Dlatego traktuje się ją jak darowiznę.  Potwierdził to  Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 września 2017 r. w sprawie o sygn. V CSK 50/17 konkludując, że:

Dyspozycja przez spadkodawcę wkładem zgromadzonym na rachunku bankowym na rzecz określonych osób na wypadek śmierci (art. 56 ust. 1 Prawa bankowego) należy do czynności prawnych o charakterze darmowym w rozumieniu art. 1039 § 1 KC.

Orzeczenie Sądu Okręgowego w Łodzi

Podobnie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 2 stycznia 2017 roku w sprawie III Ca 1422/16, gdzie stwierdził:

Kwota wypłacona tytułem dokonanej przez spadkodawcę dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56 Prawa Bankowego) winna być doliczona do spadku na podstawie art. 993 KC. Nie stanowi ona bowiem ani zapisu zwykłego, ani polecenia, a charakter tej czynności zdecydowanie bliższy jest nieodpłatnemu przysporzeniu, a tym samym darowiźnie. Na gruncie art. 993 KC jako darowizny należy traktować wszelkie czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia.

Jeżeli jesteś uprawnionym do zachowku a więc zstępnym, małżonkiem lub rodzicem spadkodawcy (dysponenta), i byłbyś powołany do spadku z ustawy – to możesz zwrócić się do beneficjenta wkładu o zapłatę zachowku.

Przykład: M posiadał w chwili śmierci: córkę C, syna S i żonę Ż. Przed śmiercią dokonał dyspozycji środkami na rachunku na rzecz Ż i C.  Zadysponował całą kwotą jaką posiadał na rachunku, tj. 120000,00 złotych. W skład spadku nic nie weszło. Jedynym majątkiem jaki pozostawił zmarły była kwota z dyspozycji, tj. 120000,00 zł W związku z powyższym S ma roszczenie do Ż i C o zapłatę należnemu jemu zachowku w wysokości 20000,00 złotych.

Beneficjent dyspozycji odpowiada z tytułu zachowku pod dwoma warunkami:

  • warunkowo, tj. dopiero w sytuacji kiedy uprawniony do zachowku nie otrzyma rozliczenia od spadkobierców lub zapisobierców windykacyjnych
  • tylko w granicach faktycznego wzbogacenia

Zgodnie z art. 1000 KC:

§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Gdy dyspozycję wkładem otrzymał spadkobierca ustawowy…

W przypadku gdy beneficjentem dyspozycji jest spadkobierca, środki jakie otrzymał w ramach dyspozycji przez spadkobiercę – będzie musiał zaliczyć na należny mu zachowek. Środki te zmniejszają wartość jego udziału w rozliczeniu z pozostałego spadku. Zastosowanie znajduje tutaj art. 996 k.c.  zgodnie z którym:

Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.

Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

W myśl art. 933 k.c. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Dyspozycja wkładem bankowym a dział spadku

Konsekwentnie, kiedy beneficjent jest zstępnym lub małżonkiem dysponenta, na wypadek przyszłego działu spadku, znajdzie zatem zastosowanie art. 1039 § 1 KC

Zgodnie z tym przepisem:

Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

Innymi słowy przy dziale spadku pomiędzy zstępnymi i małżonkiem, ci ostatni muszą zaliczyć otrzymany wkład na schedę spadkową.

O szczegółach zaliczania darowizn na schedę spadkową przy dziale spadku czytaj tutaj.

Skutki wyłączenia ze spadku dyspozycji wkładem

Jest kilka konsekwencji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Najpoważniejszą jest ograniczenie wartości spadku (wkład nie wchodzi do spadku). Wkładu nie obejmuje się ani spisem inwentarza ani wykazem inwentarza. To z kolei oznacza, że beneficjent kwoty wkładu jeśli jest spadkobiercą odpowiedzialnym za długi spadkowe z kwoty wkładu nie odpowiada. Kwota wkładu bowiem skoro nie wchodzi do spadku to także nie stanowi podstawy do obliczenia stanu czynnego spadku. Najczęściej występujące dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza tą odpowiedzialność do stanu czynnego spadku ustaloną w spisie inwentarza lub wykazie inwentarza. W konsekwencji kwota dyspozycji wkładem nie uczestniczy w odpowiedzialności za długi spadkowe.  

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta.

Autor: Monika Krajewska – Budziak, adwokat

 
 
Scroll to Top