W dniu 26 stycznia 2023 r. została uchwalona ustawa o fundacji rodzinnej (dalej także: fundacja), która weszła w życie w dniu 22 maja 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 326).

Cel ustanowienia fundacji rodzinnej

Jak dowiadujemy się z uzasadnienia do projektu ustawy celem jej ustanowienia było wprowadzenie instrumentu zapewniającego ochronę przed podziałem (rozdrobnieniem) majątku powstałego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Fundacja ma ochronić majątek zarówno za życia jak i po śmierci właściciela. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy rodzina lub inni następcy prawni właściciela chcą kontynuować przedsiębiorczą działalność nestora. Fundacja ma wychodzić naprzeciw oczekiwaniom tych osób, które chciałyby zadbać o przyszłość zgromadzonego majątku w perspektywie dłuższej niż dwóch pokoleń.

Fundacja ma także zapobiegać przeniesieniu majątku do zagranicznych fundacji lub trustów. W konsekwencji zaś ustawa ma na celu zapobiegać „emigracji majątku” nestora z Polski. Ma to również zwiększać potencjał krajowych inwestycji.

Aby unikać dzielenia zgromadzonego majątku ustawa wprowadza integrację majątku (akumulację kapitału) i zarządzanie nim w sposób pozwalający na zachowanie aktywności w sferze gospodarczej i dostarczanie środków utrzymania przyszłym pokoleniom.

Ustawa ma także na celu zaproponowanie alternatywy jaką stosowali polscy przedsiębiorcy przed rozdrobnieniem ich majątku w postaci funduszy inwestycyjnych i tzw. konstytucji rodzinnej.

Zadaniem nowej instytucji będzie realizacja celów określonych przez fundatora, w oparciu o przekazany przez niego majątek. Pozwoli to budować ład rodzinny, co szczególnie dotyczy rodzin związanych z biznesem oraz będzie służyć akumulacji kapitału. To z kolei zwiększa szanse na podjęcie aktywności inwestycyjnej. Cele działania fundacji muszą być prawnie dopuszczalne. Fundatorowi pozostawia się przy tym dużą elastyczność w określeniu szczegółowych celów oraz nakreśleniu wizji działalności fundacji.

Reasumując cel fundacji rodzinnej

Fundacja ma minimalizować ryzyko nieudanej sukcesji i gwarantować kontynuację działalności biznesowej.

Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej, fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora. Kluczowe jest bowiem zapewnienie ciągłości przedsiębiorstwa prywatnego, w szczególności dla celów zabezpieczenia rodziny. Istotne jest przy tym, aby fundacja była w stanie zaspokajać potrzeby beneficjentów, którzy co do zasady będą członkami rodziny. Mogą to być jednak również inne osoby. Niektórzy mogą nie być w stanie kontynuować działalności firmy, dlatego w celu zachowania jej ciągłości może okazać się niezbędne zaangażowanie innych osób.

Ustawa jest odpowiedzią na postulaty zgłaszane przez środowisko firm rodzinnych wprowadzenia do polskiego systemu prawnego nowej instytucji ułatwiającej wielopokoleniową sukcesję oraz pozwalającej pogodzić interesy związane z działalnością gospodarczą i interesy prywatne.

Fundator fundacji rodzinnej

Fundatorem może zostać wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która przekaże aktywa fundacji rodzinnej (całość albo część majątku fundatora w zależności od jego woli). Fundacja może być założona przez więcej niż jedną osobę, także przez osoby niespokrewnione. Wyjątkiem jest ustanowienie fundacji rodzinnej na podstawie testamentu (polskie prawo spadkowe dopuszcza możliwość sporządzenia testamentu jedynie przez jednego spadkodawcę).

Beneficjent fundacji rodzinnej

Fundacja ma spełniać na rzecz wskazanych przez jej fundatora beneficjentów określone świadczenia. Beneficjentem, a więc osobą odnoszącą korzyści zgodnie z wolą fundatora może być osoba fizyczna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego albo fundator. Ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem.

Majątek fundacji rodzinnej

Majątek fundacji powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora ma stanowić fundusz założycielski, którego wartość nie powinna być niższa niż 100 000 zł, zarówno przy ustanowieniu fundacji jak i później, w trakcie jej działalności.

Darowizny na rzecz fundacji

Fundacja może otrzymać darowizny. Należy przy tym zwrócić uwagę na brak ryzyka związanego z wnoszeniem darowizn przez dowolne osoby, w tym przy przekazywaniu darowizn przez spółki zależne od fundacji. Przez dokonanie darowizny darczyńca nie będzie stawał się fundatorem. Ma to umożliwić łączenie majątku, w szczególności w przypadku współwłasności.

Akt założycielski, testament ustanawiający fundację rodzinną i statut

Oprócz dokumentu ustanawiającego fundację, tj. aktu założycielskiego albo testamentu, najistotniejszą rolę w jej funkcjonowaniu odgrywa statut. Muszą w nim być uregulowane najważniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji oraz ustanowionych w niej organów. Dodatkowe kwestie organizacyjne fundator i członkowie organów fundacji regulują w regulaminie lub regulaminach.

Zarząd fundacji

Organem zarządzającym dla fundacji jest zarząd. Odpowiada on m.in. za realizację celów fundacji oraz podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i jej wypłacalności. Zarząd może być organem jednoosobowym – dzięki temu fundacją będzie mógł zarządzać jeden menadżer.

Rada nadzorcza jako fakultatywny organ fundacji rodzinnej

Co do zasady fakultatywnym organem fundacji rodzinnej jest organ nadzoru – rada nadzorcza. Obowiązek powołania rady nadzorczej powstanie, gdy liczba beneficjentów przekroczy 25 osób. Członkiem rady nadzorczej będzie mogła być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Zgromadzenie beneficjentów jako obligatoryjny organ fundacji rodzinnej

Obligatoryjnym organem fundacji jest zgromadzenie beneficjentów, którego głównym celem jest zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwe działanie fundacji rodzinnej.

Beneficjenci, jednocześnie sprawujący funkcję w organach fundacji są obowiązani do przestrzegania statutu oraz uwzględniania woli fundatora, w takim samym stopniu jak członkowie tych organów nieposiadający praw beneficjenta. Oczywistym jest zakaz jednoczesnego pełnienia funkcji w organie zarządzającym oraz w organie nadzorczym.

Wpis do rejestru

Wpis fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych generuje uzyskanie przez nią osobowości prawnej. Zgłoszenia ustanowienia fundacji rodzinnej dokonuje fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji w testamencie – zarząd. W rejestrze ujawniane są dane o fundacji rodzinnej. W związku z koniecznością zgłaszania przez zarząd ich zmian powinny pozostawać aktualne. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Solidarna odpowiedzialność fundatora i fundacji

Fundacja ponosi odpowiedzialność solidarną za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiada też za obowiązki alimentacyjne fundatora powstałe zarówno przed jak i po ustanowieniu fundacji rodzinnej, gdy egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność). Fundacja odpowiada za zaległe, bieżące i przyszłe zobowiązania fundatora wobec osoby objętej obowiązkiem alimentacyjnym. Roszczenia osób, wobec których fundatora obciąża obowiązek alimentacyjny, niezależnie od tego czy są beneficjentami czy nie są zaspokajane w pierwszej kolejności. Odpowiedzialność fundacji jest przy tym ograniczona do wartości mienia wniesionego przez fundatora.

Zakończenie działalności

Mechanizm zakończenia działania fundacji i jej likwidacji zbliżony jest do rozwiązań znanych w prawie spółek. Fundacja ulega rozwiązaniu w przypadku, gdy właściwe organy fundacji podejmą stosowną uchwałę w tym zakresie. W wyjątkowych przypadkach fundację będzie mógł rozwiązać sąd.

Zmiany w przepisach dotyczących zachowku

Fundacja odpowiada za zapłatę zachowku jako:

• spadkobierca (jeśli otrzyma spadek po fundatorze albo innej osobie)
• obdarowany (jeśli otrzyma darowiznę od fundatora albo innej osoby).

Fundacja ponadto odpowiada za zachowek z tytułu wniesienia przez fundatora będącego spadkodawcą funduszu założycielskiego. Pod warunkiem jednak, że wniesienie to nastąpi w ciągu 10 lat przed śmiercią fundatora. Podobnie osoby, które otrzymają mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, będą odpowiadać za zachowek, o ile mienie to zostanie im przekazane w ciągu 10 lat przed śmiercią fundatora. Odpowiedzialność fundacji i osób, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji jest zbliżona do odpowiedzialności osób, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę.

O zmianach w zakresie zachowku związanych z ustanowieniem fundacji rodzinnej napiszę w kolejnym artykule.

Zmiany w ustawie o podatku od spadków i darowizn

W celu objęcia zakresem ustawy o PIT przesunięć majątkowych z fundacji rodzinnych (fundacji rodzinnych w organizacji) na rzecz osób fizycznych będących beneficjentami, w tym fundatorami, konieczne było wyłączenie z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabycia przez osoby fizyczne własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia otrzymanego od fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) oraz stanowiących mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem takiej fundacji. Dotyczy to nabycia mienia na podstawie tytułu określonego w ustawie o podatku od spadków i darowizn (np. darowizny, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, nieodpłatnej renty lub służebności).

Wyłączeniem objęte będzie nabycie przez beneficjentów, w tym fundatorów, własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia otrzymanego od fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) oraz nabycie przez fundatora lub jego spadkobierców rzeczy lub praw majątkowych stanowiących mienie w związku z rozwiązaniem takiej fundacji. W konsekwencji takiego rozwiązania nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych od fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) przez osoby trzecie, w drodze czynności wymienionych w ustawie o podatku od spadków i darowizn, opodatkowane jest podatkiem od spadków i darowizn na zasadach określonych dla osób zaliczonych do III grupy podatkowej, w rozumieniu tej ustawy.

W zakresie, w jakim przesunięcia majątkowe z fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) oraz w związku z jej rozwiązaniem są wyłączone z ustawy o podatku od spadków i darowizn, konsekwencje podatkowe są unormowane zakresem ustawy o PIT.

Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych beneficjenta, fundatora i spadkobiercy fundatora fundacji rodzinnej

W ustawie o PIT w art. 20 dodany został ust. 1g. Dodanie tego przepisu w sposób jednoznaczny określa, że do źródła przychodów „inne przychody”, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT, zaliczane są przychody otrzymane przez:

• beneficjenta fundacji rodzinnej, w tym również przez fundatora będącego beneficjentem – w trakcie istnienia fundacji, oraz
• fundatora lub beneficjenta fundacji rodzinnej lub spadkobiercę fundatora, z tytułu otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Określone również zostało, że w przypadku, gdy świadczenie otrzymane z fundacji rodzinnej ma postać niepieniężną, przychód powstaje w ostatnim dniu miesiąca, w którym podatnik otrzymał to świadczenie. Rozwiązanie takie pozwala określić wartość wszystkich otrzymanych w danym miesiącu świadczeń niepieniężnych przez fundatora lub beneficjenta według stanu na jeden dzień w miesiącu. Ma to znaczenie szczególnie, gdy wartość takiego świadczenia ustalamy na podstawie cen rynkowych.

W przypadku świadczeń niepieniężnych przysługujących za okres dłuższy niż jeden miesiąc, przychód powstaje w ostatnim dniu każdego miesiąca, za który świadczenie to przysługuje. Wprowadzenie takiej szczególnej zasady ustalania dochodu, jest korzystne dla otrzymującego przychód. Wartość świadczenia niepieniężnego nie stanowi przychodu podatkowego w momencie nabycia praw, ale jest „rozłożona” w czasie w okresach miesięcznych. Przykładem takiego świadczenia może być długoterminowe prawo do bezpłatnego korzystania przez beneficjenta z lokalu mieszkalnego stanowiącego własność fundacji rodzinnej. W takim przypadku przychodem beneficjenta będzie wartość czynszu, którego miesięczna wartość określać się będzie na podstawie art. 11 ust. 2a ustawy PIT.

Powyższe wyjaśnienia dotyczące momentu powstania przychodu odnoszą się również do przychodu z tytułu mienia otrzymanego lub postawionego do dyspozycji w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Zwolnienie z podatku

Zwolnione z podatku są przychody, które fundator lub osoba będącą w stosunku do fundatora osobą zaliczaną do tzw. „grupy zero” (na podstawie przepisów o podatku od spadków i darowizn), uzyskała z tytułu mienia otrzymanego lub postawionego do dyspozycji w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

W przypadku beneficjenta fundacji zwolnienie przysługuje tylko od otrzymanych świadczeń, jeżeli beneficjentem jest fundator, lub osoba będąca w stosunku do fundatora osobą zaliczaną do tzw. „grupy zero” na podstawie przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Z kolei w przypadku, gdy fundacja ma więcej niż jednego fundatora a także, gdy do fundacji zostało wniesione mienie w drodze darowizny albo spadku przez inne podmioty niż przez fundatora, jego wstępnych, zstępnych lub rodzeństwo, zwolnienie przysługuje fundatorowi (zarówno będącemu jednocześnie beneficjentem, jak i uprawnionym do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej), w części odpowiadającej przypadającej na niego proporcji wniesionego przez niego mienia do fundacji do wartości całości mienia wniesionego do fundacji. Informacja o aktualnej proporcji przypadającej na każdego fundatora oraz na fundację rodzinną znajduje się w spisie majątku sporządzanym i prowadzonym przez fundację. W przypadku osoby innej niż fundator, zwolnienie to przysługuje jej w części odpowiadającej proporcji przypadającej na fundatora, w stosunku do którego jest osobą zaliczaną do tzw. „grupy zero” na podstawie przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Zakresem zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy PIT objęte  są również świadczenia alimentacyjne, jakie fundacja rodzinna spełni na rzecz swoich beneficjentów. Przy czym, aby wyeliminować wątpliwości interpretacyjne, w dodawanym art. 21 ust. 50 ustawy PIT przesądzono, że do w/w świadczeń alimentacyjnych nie ma zastosowania zwolnienie z art. 21 ust. 1 pkt 127 ustawy PIT.

Obowiązek poboru przez fundację rodzinną zryczałtowanego podatku od przychodów

Na fundację rodzinną (płatnika) nałożono obowiązek poboru zryczałtowanego podatku od przychodów z tytułu:

• świadczeń lub
• mienia otrzymanego lub
• mienia postawionego do dyspozycji

beneficjentów i osób uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Obowiązek ten dotyczy zarówno przychodów w postaci korzyści pieniężnych jak i niepieniężnych.

Jeżeli korzyści z fundacji rodzinnej są niepieniężne, płatnik nie ma możliwości dokonania poboru należnego zryczałtowanego podatku. Dlatego też w takim przypadku na podatnika (beneficjenta lub osobę uprawnioną do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji) nałożono obowiązek wpłacenia płatnikowi (fundacji rodzinnej) kwoty należnego zryczałtowanego podatku, w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymał świadczenie lub mienie, o których mowa w art. 20 ust. 1g.

W przypadku otrzymania korzyści niepieniężnych oraz gdy takie korzyści przysługują beneficjentowi lub osobie uprawnionej do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej za okres dłuższy niż miesiąc, przy obliczaniu zryczałtowanego podatku za poszczególne miesiące płatnik przyjmuje wartość przypadającą na jeden miesiąc. Ten przepis określający zasadę naliczania podatku przez płatnika koresponduje z zasadą powstawania przychodu z tytułu świadczeń z fundacji rodzinnej, określonej dodanym w art. 20 ust. 1g ustawy PIT.

Wysokość zryczałtowanego podatku

Wysokość podatku z tytułu uzyskania przychodów przez:

• beneficjenta fundacji rodzinnej, w tym również przez fundatora będącego beneficjentem – w trakcie istnienia fundacji, oraz
• fundatora lub beneficjenta fundacji rodzinnej lub spadkobiercę fundatora, z tytułu otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej

wynosi:

Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych

Fundacje rodzinne podlegają zasadom opodatkowania dochodów osób prawnych. Przepisy ustawy mają zastosowanie do fundacji rodzinnych w organizacji. Przepisy ustawy CIT mają zastosowanie do spółek jawnych jeżeli wspólnikiem spółki jawnej jest fundacja rodzinna.

Zwolnienie podmiotowe od podatku od osób prawnych

Fundacje rodzinne ustawodawca zwolnił co do zasady od podatku dochodowego od osób prawnych (art. 6 pkt. 25) ustawy CIT).

Wyjątki od zwolnienia

Zwolnienie podmiotowe nie ma zastosowania do:

1. podatku, o którym mowa w art. 24b ustawy o CIT
   
2. podatku, o którym mowa w art. 24q ustawy o CIT
   
3. działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wykraczającej poza zakres określony w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej
4. osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany w rozumieniu art. 11a ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem, przy czym wielkość udziałów i praw, o których mowa w art. 11a ust. 2 pkt 1 ustawy o CIT, wynosi co najmniej 5%.

Wysokość podatku od fundacji rodzinnej

Podatek dochodowy od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio:

Podatek ten podlegać będzie wpłacie w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym świadczenie lub mienie zostało przekazane lub postawione do dyspozycji.

Na podstawie przepisów ustawy o fundacji rodzinnej i uzasadnienia do projektu w/wym. ustawy opracował Marcin Budziak.

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta. Zobacz także jak wygląda dziedziczenie ustawowe tutaj.