ALIMENTY PO ROZWODZIE

Alimenty po rozwodzie

Ostatnio klient naszej kancelarii nabrał wątpliwości co do tematu, który poruszyliśmy w artykule Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami. Jego wątpliwości dotyczyły czasokresu trwania obowiązku alimentacyjnego po rozwodzie a w szczególności z czego wynika ograniczenie czasowe (5 letnie) alimentacji pomiędzy małżonkami, wobec których sąd zaniechał orzekania o winie a z czego brak takiego ograniczenia w przypadku obowiązku alimentacyjnego istniejącego pomiędzy małżonkami współwinnymi rozkładowi pożycia.

Art. 60 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRIO)

Wszystko wynika wprost z przepisu art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRIO), którego analizę poniżej przedstawię.

W pierwszej kolejności przeczytajmy przepis art. 60 Krio:

§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

W sprawie rozwodowej możemy mieć do czynienia z wyrokami:

A. z orzeczeniem winy jednej ze stron (jeden z małżonków winny, drugi niewinny),

B. orzeczeniem winy po obu stronach (współwina, oboje małżonkowie winni),

C. nie zawierającymi kwestii winy za rozkład pożycia czyli bez orzekania o winie.

Analiza art. 60 § 1 KRIO

Z art. 60 § 1 KRIO wynika, że przepis dotyczy małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Jaki to małżonek?

  • niewinny (rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka – przypadek A). Nie został uznany za wyłącznie winnego bo drugi jest wyłącznie winny.
  • współwinny (rozwód z winy obojga – przypadek B. Nie został uznany za wyłącznie winnego bo drugi też jest winny.
  • ten, wobec którego sąd zaniechał orzeczenia o winie (rozwód bez orzekania o winie – przypadek C). Nie został uznany za wyłącznie winnego bo sąd nie orzekał w ogóle o jego winie jak i o winie drugiego.

Małżonek rozwiedziony (z przypadku A – ten niewinny oraz każdy z przypadku B i C) może żądać dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom.

Od drugiego małżonka tzn. jakiego? Kto może być zobowiązanym do alimentacji? Od drugiego małżonka to znaczy:

  • wyłącznie winnego (przypadek A),
  • współwinnego rozwodowi (rozwód z orzeczeniem winy obojga – przyp. B) lub
  • wobec, którego sąd zaniechał, tak jak wobec niego orzekania o winie (bez orzekania o winie – przyp. C).

Zakres świadczeń alimentacyjnych małżonka zobowiązanego jest ograniczony jego możliwościami zarobkowymi i majątkowymi.

Obowiązek ten powstaje gdy uprawniony znajduje się w niedostatku.

Co jeszcze wynika z art. 60 § 1 KRIO?

Otóż to, że ten, który został uznany za wyłącznie winnego (przyp. A) nie posiada roszczeń alimentacyjnych wobec małżonka niewinnego. Skoro bowiem tylko ten, który nie został uznany za wyłącznie winnego posiada roszczenie alimentacyjne wobec drugiego to a contrario (z przeciwieństwa), ten który został uznany za wyłącznie winnego takich roszczeń nie posiada.

Podsumowując. Przepis art. 60 § 1 KRIO omawia, w jakich przypadkach po orzeczeniu rozwodu małżonkowie są lub nie są zobowiązani lub uprawnieni do alimentacji wobec siebie.

Małżonek wyłącznie winny nigdy nie będzie uprawniony do alimentacji nawet gdyby znajdował się w niedostatku. W każdym innym przypadku małżonek może żądać alimentacji od drugiego.

Będzie więc uprawniony do alimentacji:

  • małżonek współwinny,
  • ten wobec którego sąd zaniechał orzekania o winie i – co oczywiste –
  • ten uznany za niewinnego wobec winnego albowiem mieści się on w kategorii, tego który nie został uznany za wyłącznie winnego.

Co wynika z art. 60 § 2 KRIO?

§ 2 omawia tylko sytuację wskazaną w przypadku A, tj. sytuację orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy jednego małżonka. Nie zajmuje się sytuacją współwiny i sytuacją zaniechania orzekania o winie. Jest to przepis kwalifikujący szczególny przypadek wyłącznej winy jednego z małżonków. Stanowi on o uprzywilejowaniu małżonka niewinnego.

  1. W przepisie tym czytamy, że małżonek niewinny może się domagać od małżonka wyłącznie winnego przyczyniania się do zaspokajania swoich usprawiedliwionych potrzeb.
  2. Kiedy może domagać się tego? Wówczas gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
  3. Czy musi być w niedostatku? Nie, wystarczy, że wskutek rozwodu pogorszy się jego sytuacja materialna. Jego sytuacja zatem jest znacznie lepsza w stosunku do uprawnionych wobec współwinnego oraz tego wobec którego sąd zaniechał orzekania o winie. Ci ostatni bowiem muszą znajdować się w niedostatku aby móc domagać się alimentów. Małżonek niewinny musi wykazać tylko, że wskutek rozwodu pogorszyła się jego sytuacja. Ta sytuacja pogorszona jest punktem wyjścia, do którego ma prawo dążyć w procesie alimentacyjnym od małżonka wyłącznie winnego.
  4. Oznacza to, m.in. to, że mąż, który zdradził żonę i z tego powodu doprowadził do rozpadu małżeństwa i sąd orzekł rozwiązanie związku z tej właśnie przyczyny a jednocześnie w trakcie trwania małżeństwa utrzymywał rodzinę na wysokim poziomie będzie musiał zrekompensować żonie pogorszenie się jej sytuacji materialnej. Innymi słowy przepis kwalifikuje przypadek szczególny (wyłącznej winy – przyp. A) w ten sposób, że uprawniony może od wyłącznie winnego domagać się alimentów nie tylko wówczas gdy znajdzie się w niedostatku ale również wówczas gdy na skutek rozwodu jego sytuacja się pogorszyła. Jeżeli jednak nie będzie w stanie tego wykazać to może liczyć tylko na alimenty gdy znajdzie się w niedostatku zgodnie z § 1. Wówczas jednak także musi wykazać niedostatek oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego.

Co wynika z art. 60 § 3 KRIO?

Z § 3 art. 60 KRIO wynika czas do jakiego obowiązek alimentacyjny może trwać czyli moment wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

Co do zasady obowiązek alimentacyjny wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa. Dzieje się tak dlatego, że obowiązek alimentacyjny przechodzi na nowego małżonka.

Gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Co ten zapis oznacza? W pierwszej kolejności musimy wyjaśnić kogo może dotyczyć. I tak, nie został uznany za winnego rozkładu pożycia z pewnością małżonek wobec, które sąd zaniechał orzekania o winie (przypadek – C) oraz małżonek niewinny (przypadek – A). Ponieważ małżonek niewinny nie ma obowiązku alimentacyjnego wobec winnego, co wynika z § 1 i co sobie wyżej wyjaśniliśmy więc ograniczony do 5 lat okres alimentacji może dotyczyć tylko tego wobec, którego sąd zaniechał orzeczenia winy. Jest to bowiem jedyny przypadek, w którym można być zobowiązanym do alimentacji wobec ex – małżonka znajdującego się w niedostatku tylko przez 5 lat.

Ograniczenie czasowe nie dotyczy zatem małżonka współwinnego i wyłącznie winnego. Małżonek współwinny i wyłącznie winny rozkładowi pożycia nie mają ograniczenia czasowego świadczenia obowiązku alimentacyjnego albowiem są winni rozkładowi pożycia (tak SN w sprawie II CNP 60/14). Ich obowiązek alimentacyjny wobec drugiego ex-małżonka może zatem co do zasady wygasnąć gdy:

  • Stan niedostatku po stronie uprawnionego ustanie
  • Stan pogorszenia majątkowego wskutek rozwodu ustanie
  • Stan możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego uniemożliwią mu realizację tego obowiązku
  • Uprawniony wstąpi w nowy związek małżeński

Przedłużenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego pomimo 5 – letniego ograniczenia czasowego

Sąd, może, na żądanie uprawnionego przedłużyć pięcioletni okres świadczenia alimentacyjnego o dowolny lecz wynikający z okoliczności czas. Innymi słowy małżonek wobec, którego sąd zaniechał orzekania o winie może mieć ten okres 5 letni przedłużony.

Warunkiem przedłużenia jest zaistnienie wyjątkowych okoliczności. Oczywiście chodzi tu o okoliczności po stronie małżonka uprawnionego będącego w niedostatku, wobec którego sąd zaniechał o orzekaniu winy. Przedłużenie może nastąpić, np.

  • w sytuacji braku jakichkolwiek środków utrzymania po stronie uprawnionego po 5 latach od orzeczenia rozwodu oraz
  • wynikać z faktycznej przyczyny rozpadu więzi pomimo nie orzeczenia o tym w wyroku rozwodowym.

Pamiętajmy, że sąd nie orzeka o winie w rozpadzie przy zgodnym wniosku stron co do tego. To jednak nie oznacza, że faktycznie żaden z małżonków nie ponowi winy w rozkładzie pożycia.

Alimenty po rozwodzie – wybrane orzecznictwo

1. Oddalenie w wyroku rozwodowym roszczenia o alimenty z art. 60 KRIO  przy zabezpieczonym wcześniej powództwie

W postanowieniu z dnia 16-04-2019 roku Sąd Najwyższy w sprawie I CSK 730/18 orzekł:
Świadczenie uiszczone na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia zobowiązującego do łożenia na rzecz małżonka kosztów utrzymania rodziny nie podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne (art. 410 KC) w razie prawomocnego oddalenia w wyroku rozwodowym jego żądania zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 KRO.
Podobnie w SN orzekł w sprawie: III CZP 59/10.

2. Przedłużenie obowiązku alimentacyjnego

W wyroku z dnia 12-09-2001 Sąd Najwyższy w sprawie V CKN 445/00 orzekł:

Przy ocenie wyjątkowych okoliczności uzasadniających przedłużenie obowiązku alimentacyjnego (art. 60 § 3 KRO) należy m.in. uwzględniać niemożność uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych przez rozwiedzionego małżonka, wywołaną koniecznością rezygnacji przez niego z zarobkowania ze względu na wychowanie małoletnich dzieci i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.
W wyroku z dnia 03-09-1998 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 1029/97  orzekł: 
  1. Nie ma przeszkód, aby żądanie od drugiego byłego małżonka dostarczania środków utrzymania (art. 60 KRO), które może wynikać w sposób dorozumiany także z pozwu o zasądzenie alimentów, zostało zgłoszone po upływie terminu pięcioletniego, musi jednak powoływać się na wyjątkowe okoliczności istniejące jeszcze przed upływem tego terminu.
  2. Nie są wyjątkowymi okolicznościami w rozumieniu art. 60 KRO stopniowy ubytek sił, dolegliwości i schorzenia byłego małżonka, występującego z żądaniem przedłużenia terminu pięcioletniego, dotykające go w miarę upływu życia.

W wyroku z dnia 28-01-1999 Sąd Najwyższy w sprawie III CKN 1041/98 orzekł:

Przedłużenie 5-letniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 KRO może nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności, wymienione w tym przepisie, powstały przed upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu.

3. Brak obligatoryjności orzeczenia obowiązku alimentacyjnego wobec małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego

W wyroku z dnia 14-02-2001 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 1341/00 orzekł:
Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego nie istnieje obligatoryjnie w każdym bez wyjątku przypadku, gdy tylko spełnione są ogólne przesłanki wyraźnie określone w art. 60 § 2 KRO. Przez użycie, w cytowanym przepisie, słów „sąd może orzec”, ustawodawca dał wyraz pewnej swobodzie (nie dowolności) sędziowskiej, która pozwoli sądowi na oddalenie powództwa, jednakże tylko wyjątkowo, gdy będą przemawiały za tym konkretne, bardzo ważne powody.

4. Stan niedostatku

W wyroku z dnia 06-05-1998 Sąd Najwyższy w sprawie II CKN 714/97 orzekł: 

Nie można zgodzić się z oceną, że zaciągnięte pożyczki, w tym jedna na remont mieszkania, nie mogą być uwzględnione przy ustalaniu sytuacji materialnej byłego małżonka w sprawie dotyczącej alimentów.
W wyroku z dnia 07-09-2000 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 872/00 orzekł:
W niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby te takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku.
W wyroku z dnia 05-07-2000 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 226/00 orzekł:
  1. W niedostatku pozostaje nie tylko taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, ale także taki, którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone.
  2. Stan niedostatku jest elementem niezbędnym, ale niewystarczającym do uwzględnienia powództwa na podstawie przepisu art. 60 § 1 KRO.

W wyroku z dnia 16-07-1998 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 524/98 orzekł:

Przesłanką roszczeń alimentacyjnych rozwiedzionego małżonka jest jego stan niedostatku. Stan ten nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu; żądanie bowiem świadczeń alimentacyjnych jest uzasadnione także wtedy, gdy uprawniony do alimentów małżonek znalazł się w niedostatku po upływie pewnego czasu od orzeczenia rozwodu. Rozwiedziony małżonek znajduje się w niedostatku wtedy, gdy własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części.

W wyroku z dnia 29-05-1998 Sąd Najwyższy w sprawie II CKN 775/97 orzekł:

  1. W konkretnych okolicznościach sprawy, uprawniony do alimentacji jest obowiązany zużyć na swoje utrzymanie substancję swego majątku, zwłaszcza gdy zbyciem objęte są rzeczy nie służące bezpośrednio do zaspokojenia tych potrzeb.
  2. Jeżeli uprawniona do alimentacji była małżonka sprzedając mieszkanie o niemałej wartości rynkowej, mogłaby sama, i to na dłuższy czas, z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby, to nie można w takiej sytuacji mówić o pozostawaniu jej w stanie niedostatku.

5. Porównanie poziomów życia byłych małżonków

W wyroku z dnia 16-05-2000 Sąd Najwyższy w sprawie IV CKN 1222/00 orzekł:
Istotne znaczenie dla ustalenia obowiązku alimentacyjnego w stosunku do małżonka ma nie tylko sytuacja uprawnionego, ale także sytuacja zobowiązanego. Nie sposób bowiem przyjąć istnienia obowiązku alimentacyjnego w sytuacji, gdy poziom życia obojga rozwiedzionych małżonków jest zbliżony. Okoliczność, że poziom ten jest w odniesieniu do obu stron niesatysfakcjonujący, nie oznacza powstania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do małżonka, który czuje się pokrzywdzony.
 

6. Pogorszenie się sytuacji materialnej małżonka niewinnego

W wyroku z dnia 11-07-1997 Sąd Najwyższy w sprawie II CKN 277/97 orzekł:
Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego jest niezbędna przesłanką zasądzenia alimentów na jego rzecz od małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia (art. 60 § 2 KRO).
W wyroku z dnia 24-09-1999 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 444/99 orzekł:
Nowa sytuacja, odmienna od stanu, który istniał w okresie funkcjonowania małżeństwa, powodująca przerzucenie na małżonkę niewinną rozpadu małżeństwa części stałych wydatków pokrywanych dotychczas z dochodów męża, przy skromnych dochodach może być uznana za istotne pogorszenie sytuacji materialnej. Dlatego wypełnia hipotezę art. 60 § 2 KRO i uzasadnia z mocy tego przepisu roszczenie małżonki niewinnej mimo braku niedostatku.
W wyroku z dnia 15-07-1999 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 415/99 orzekł:
Pogorszenie sytuacji materialnej byłego małżonka, domagającego się zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 KRO, może polegać na zmniejszeniu ilości środków stojących do dyspozycji małżonka niewinnego, jak również na zwiększeniu się jego usprawiedliwionych potrzeb. Pogorszenie to musi wystąpić na skutek rozwodu.

W wyroku z dnia 07-05-1998 Sąd Najwyższy w sprawie III CKN 186/98 orzekł:

Przesłanką rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego małżonka ponoszącego wyłączną winę rozkładu pożycia jest ustalenie, że rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, nie mające jednak cech niedostatku. Ocena, czy nastąpiło takie pogorszenie, zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się wskutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo. Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia nie sięga przy tym z reguły tak daleko, aby miał zapewnić małżonkowi niewinnemu równą stopę życiową, niemniej zakres przyczyniania się małżonka wyłącznie winnego do utrzymania małżonka niewinnego mieści się między granicą, poniżej której istnieje niedostatek a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga małżonków.

 

7. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

W wyroku z dnia 08-07-1999 Sąd Najwyższy w sprawie I CKN 355/99 orzekł:
Uwzględnienie żądania ustalenia, że wygasł obowiązek alimentacyjny powoda wobec byłej żony uregulowany w wyroku rozwodowym, zależy od wykazania, że nastąpiła zmiana “stosunków”, które zgodnie z treścią art. 60 § 1 KRO stanowiły podstawę zasądzenia alimentów.

 

8. Zabezpieczenia zaspokajania potrzeb rodziny z datą wcześniejszą niż postanowienie

W uchwale z dnia 05-07-1995 Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 86/95 orzekł:
Sąd wydając w czasie trwania procesu rozwodowego postanowienie o obowiązku przyczyniania się jednego z małżonków do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 443 § 1 KPC) może ustalić wcześniejszą datę tego obowiązku, niż data postanowienia.
 

W razie istnienia wątpliwości w powyższym zakresie zapraszamy do naszej kancelarii.

 

autor r.pr. Marcin Budziak

Powiązane artykuły

Scroll to Top