Czemu służy odrzucenie spadku?

Jak wiadomo spadek możemy przyjąć lub odrzucić. Domyślamy się, że najczęstszą przyczyną odrzucenia spadku zamiast przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza jest jego oczywiste zadłużenie wyższe od stanu jego aktywów. Nie chcąc się borykać z procesami sądowymi z powództwa wierzycieli zmarłego decydujemy się na odrzucenie spadku. Przegranie procesu z wierzycielami spadkobiercy może wiązać się z koniecznością poniesienia kosztów sądowych, na które składają się także koszty zastępstwa procesowego przez profesjonalnego pełnomocnika. Koszty te nie stanowią długu spadkowego tylko dług własny spadkobiercy. Przy zasadności powództwa sąd co do zasady obciąży nimi stronę przegrywająca proces a więc spadkobiercę. Mogą to być kwoty idące w tysiące złotych przy wysokiej wartości przedmiotu sporu. Biorąc więc pod uwagę samo ograniczenie odpowiedzialności do stanu czynnego spadku ustalonego w spisie czy wykazie inwentarza koszty sądowe obciążą i tak nas jako spadkobierców.

Warto w takiej sytuacji spróbować skorzystać z art. 102 Kpc, który pozwala sądowi na odstąpienie od obciążania strony przegrywającej proces kosztami sądowymi. Pamiętajmy jednak, iż nie jest to regułą zwłaszcza, że wierzyciel także nie powinien tychże kosztów ponosić ponieważ zasadnie wytoczył powództwo (skoro było niezaspokojone roszczenie) i miał prawo do bycia reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, którego koszt z pewnością poniósł.

Innymi słowy czasami warto wziąć pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o tym czy odrzucać spadek czy przyjmować go z dobrodziejstwem inwentarza także koszty sądowe toczących się spraw.

O przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza pisałem tutaj.

Gdy zdecydujemy się na odrzucenie spadku warto wiedzieć jakie są tego skutki.

Podstawowymi skutkiem jaki wprost wskazuje Kodeks cywilny jest traktowanie osoby odrzucającej spadek tak jakby nie dożyła ona otwarcia spadku.

Sytuacja jest niby prosta jednak wymaga wyjaśnienia, iż zależy od tego czy odrzucenia dokonała osoba dziedzicząca spadek z ustawy (co ma miejsce najczęściej) czy też powołana na mocy testamentu.

Odrzucenie spadku osoby dziedziczącej na podstawie ustawy

W takim przypadku po osobie odrzucającej spadek do dziedziczenia dochodzą spadkobiercy ustawowi. Jeśli więc przykładowo po zmarłym ojcu spadek dziedziczy syn i żona zmarłego a syn odrzuci spadek to do spadku dochodzi żona z dziećmi syna (wnukiem, wnuczką lub wnukami). Jeśli zaś zmarły nie posiadał wnuków lub prawnuków do spadku dochodzi żona z rodzicami zmarłego, o ile żyją. Rodzice mają wspólnie połowę udziału w spadku, po 1/4 dla każdego z nich. Jeśli jeden lub oboje rodziców zmarłego nie żyje wówczas ich udział przechodzi na rodzeństwo zmarłego (także przyrodnie). Jeśli zmarły nie posiadał żadnego rodzeństwa do spadku dojdzie tylko żona.

Najczęściej spotykaną sytuacją jest odrzucenie spadku przez dorosłego zstępnego (syna lub córkę) posiadających własne dzieci. W takim wypadku do dziedziczenia powołane są wnuki zmarłego. Dziedziczą one wprawdzie z dobrodziejstwem inwentarza jednak jak wskazałem na samym początku nie zwalnia ich to z ew. poniesienia kosztów procesu wytoczonego przez wierzyciela. Aby uchronić własne dzieci przed dziedziczeniem w takiej sytuacji musimy wystąpić do sądu z wnioskiem o wyrażenie zgody przez sąd na odrzucenie przez nie spadku.  Musimy jednak pamiętać o przestrzeganiu ustawowych terminów na odrzucenie spadku. Niezwłocznie po własnym odrzuceniu spadku winniśmy wystąpić z wnioskiem w imieniu dzieci (jeśli są niepełnoletnie). Samo złożenie wniosku w sądzie przerywa 6 – miesięczny termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Odrzucenie spadku osoby dziedziczącej na podstawie testamentu

W przypadku odrzucenia spadku dziedziczonego na mocy testamentu możemy mieć do czynienia z:

1. Podstawieniem
2. Przyrostem
3. Dziedziczeniem ustawowym

Ad. 1

Podstawienie

Spadkobierca testamentowy może w samym testamencie wskazać, kto będzie wchodził w miejsce spadkobiercy, który nie będzie chciał dziedziczyć (odrzuci spadek). Instytucje taka przewiduje art. 963 Kodeksu cywilnego. W takim wypadku odrzucenie będzie powodowało, iż w jego miejsce wejdzie osoba podstawiona (wskazana przez spadkodawcę).

Ad. 2

Przyrost

Jeżeli spadkodawca powołał w testamencie kilku spadkobierców, a jeden z nich odrzuci spadek, wówczas przeznaczony dla niego udział, przypadnie pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost). Spadkodawca może jednak przewidzieć taką sytuację (odrzucenia spadku przez jednego ze spadkobierców) i zadecydować, iż w takim przypadku jego udział przypadnie określonej osobie (podstawienie).

Ad. 3

Dziedziczenie ustawowe

W sytuacji gdy:

• spadkobierca testamentowy odrzucający spadek był jedynym spadkobiercą i nie było podstawienia (przyrost jest tu bezprzedmiotowy) albo
• spadkobierca nie był jedynym spadkobiercą testamentowym lecz wyłączył przyrost i nie było podstawienia

wówczas w przypadku odrzucenia spadku do dziedziczenia powołani zostaną spadkobiercy ustawowi.

W przypadku dalszych pytań zapraszamy do współpracy!

Więcej o spadkach czytajcie tutaj.

Autor radca prawny – Marcin Budziak