Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku (postępowanie spadkowe) od 15.11.2023 roku

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku (popularnie zwane postępowaniem spadkowym) ma na celu ustalenie spadkobierców i wysokości ich udziałów w spadku. Od dnia 15 listopada 2023 roku przepisy Kodeksu Postępowania Cywilnego (KPC) regulujące tę kwestię zmieniły się. Poniżej omówię jak aktualnie wygląda postępowanie spadkowe bez analizy tego co się zmieniło w przepisach i jak wyglądało to postępowanie przed i po zmianie. Omówię aktualny na dzień 15.11.2023 r. stan prawny.

Postępowanie spadkowe inicjowane jest na wniosek osoby mającej interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku. Sąd nie wszczyna postępowania z urzędu. Jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy sąd może go oddalić na posiedzeniu niejawnym (w oparciu o przepis art. 514 § 2 KPC).

Kto może być wnioskodawcą w postępowaniu spadkowym?

Najczęściej wnioskodawcą jest spadkobierca lub osoba uważająca się za spadkobiercę oraz wierzyciel spadkodawcy. Ponadto wnioskodawcą może być prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka a także każdy, kto ma interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku.

Podmioty biorące udział w postępowaniu spadkowym z mocy ustawy (istotna zmiana)

Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą testamentowym oraz spadkobiercą ustawowym, w osobach: małżonka, zstępnych, osób pozostających w stosunku przysposobienia, rodziców i rodzeństwa. Sąd wzywa do udziału w sprawie spadkobierców testamentowych (o ile jest testament) oraz następujących spadkobierców ustawowych:

• małżonka i zstępnych albo
• tylko zstępnych albo
• tylko małżonka i rodziców albo
• tylko rodziców albo
• tylko rodziców i rodzeństwo
• tylko rodzeństwo

Gdy jest testament sąd wzywa zarówno osoby pretendujące do dziedziczenia testamentowego jak i osoby, które gdyby nie było testamentu dochodziłyby do dziedziczenia ustawowego. Wskazałem osoby pretendujące do dziedziczenia testamentowego albowiem przy złożeniu wniosku nie jest wiadomo czy testament nie zostanie skutecznie podważony lub nie znajdzie się inny testament odwołujący ten złożony przy wniosku. Ustawodawca wyszedł także z założenia, że potencjalni spadkobiercy ustawowi są zawsze zainteresowani stwierdzeniem nabycia spadku albowiem podważenie ważności testamentu może inaczej aniżeli to zostało określone w testamencie określić porządek dziedziczenia. Winni zatem oni wiedzieć o postępowaniu spadkowym aby móc zając stanowisko wobec złożonego testamentu.

Jeśli chodzi o spadkobierców ustawowych. Które z powyższych osób winny zostać wezwane do udziału w sprawie zależy od kolejności dziedziczenia w aktualnym stanie faktycznym.

Tak czy inaczej, do udziału w sprawie sąd wzywa co do zasady z najdalszych krewnych tylko rodzeństwo. Innych spadkobierców ustawowych (np. zstępnych rodzeństwa i jeszcze bardziej dalekich krewnych) sąd wzywa jeżeli są sądowi znani. Jeśli zatem okaże się, że spadkobiercami mogą zostać inne osoby niż wyżej wymienione to sąd wzywa je tylko wówczas gdy są one sądowi znane. Należy jednak pamiętać, iż sąd dysponuje dostępem do bazy PESEL i bez zbadania tej bazy nie może się zasłaniać tym, że np. zstępni rodzeństwa nie są mu znani. Baza PESEL jest w stanie „namierzyć” tych właśnie spadkobierców ze wskazaniem ich PESELi i miejsc zamieszkania. Dopiero gdyby odpowiedź z bazy PESEL nie dała tych informacji sąd mógłby nie wzywać tych osób powołując się na to, że nie są mu znani. Jest to uwaga dla tych, którzy składając wniosek o stwierdzenie nabycia spadku i biorąc pod uwagę nowe brzmienie przepisu zamierzają zaniechać złożenia odpisu wniosku z załącznikami dla tych uczestników postępowania, którzy na pierwszy rzut oka mogliby być nieznani sądowi to jednak radzę złożenie od razu tych odpisów albowiem w praktyce może się okazać, że bardzo szybko zostaną oni ustaleni a sąd wezwie ich do udziału w sprawie. Jednocześnie nas będzie zobowiązywać do złożenia odpowiedniej ilości odpisów dla tychże uczestników. Przedłuży to niepotrzebnie postępowanie.

Ustalając spadkobierców sąd zasadniczo opiera się na zapewnieniu spadkowym złożonym pod groźbą odpowiedzialności karnej przez stawających (lub pretendujących do tego) spadkobierców. Oczywiście zapewnienie takie winno być wsparte odpowiednimi aktami aktu stanu cywilnego (aktami urodzenia, aktami zgonu, aktami małżeństwa). Jak już wspomniałem sąd korzysta także z bazy PESEL.

Ogłoszenie wzywające spadkobierców

W sytuacji gdy zapewnienie spadkowe  nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, w szczególności wówczas gdy nie uda się w oparciu o nie ustalić spadkobierców, postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie.

Ogłoszenie powinno zawierać:

1) imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy

2) datę śmierci spadkodawcy

3) wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy (o ile sąd takowe dane posiada)

4) wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu trzech miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku

Ogłoszenie zamieszcza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz podaje publicznie do wiadomości w ostatnim miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy, w sposób w tym miejscu przyjęty.

Kurator dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika postępowania spadkowego

W przypadku inicjowania postępowania spadkowego z udziałem uczestnika, którego miejsce pobytu nie jest znane wnioskodawcy należy zawrzeć wniosek o ustanowienie kuratora dla uczestnika postępowania, którego miejsce pobytu nie jest znane (na podstawie art. 143 i nast. KPC).

Treść wniosku o stwierdzenie nabycia spadku

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien wskazywać osobę spadkodawcy, jego ostatnie miejsce zamieszkania a także żądanie stwierdzenia nabycia spadku po tym spadkodawcy. Ponadto wniosek winien spełniać wymagania określone w art. 551 KPC przewidziane ogólnie dla wniosków. Wniosek nie musi wskazywać na spadkobierców skoro sąd obowiązany jest ustalić spadkobierców z urzędu.

Możliwość połączenia wniosków o stwierdzenie nabycia spadku po kilku zmarłych spadkodawcach

Generalnie istnienie możliwość połączenia kilku wniosków o stwierdzenie nabycia spadku w jednym postępowaniu spadkowym. Możemy zatem złożyć jeden wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po kilku spadkobiercach. Warunek jest jednak taki aby właściwość miejscowa sądu była zachowana po każdym ze spadkodawców. Należy zatem pamiętać aby sąd, do którego wnosimy wniosek był właściwy dla każdego ze spadkodawców (zmarłych) wymienionych we wniosku.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (istotna zmiana)

Sąd wydając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku generalnie wskazuje w nim kto nabył spadek i w jakim udziale. Postanowienie to jest jednak bardziej szczegółowe i zgodnie z KPC powinno zawierać:

1. imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL, jeżeli został nadany, datę i miejsce zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz ostatnie miejsce jego zwykłego pobytu
2. wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł – ich imię albo imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych – nazwę i siedzibę
3. tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, a w razie dziedziczenia testamentowego – określenie formy testamentu oraz powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu
4. sposób przyjęcia spadku
5. spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim

Stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu. Wymieniając podmiot nabywający przedmiot zapisu windykacyjnego sąd wskazuje:

• dla osób fizycznych: ich imię albo imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia
• dla osób prawnych: nazwę i siedzibę

W przypadku gdy testament zawiera różne rozrządzenia sąd może stwierdzić nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego wydając postanowienie częściowe.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie zawiera innych informacji aniżeli wyżej wskazane. Tym samym innymi kwestiami w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd się nie zajmuje.

Sąd w omawianym postępowaniu spadkowym nie ustala i nie bada składu majątku spadkowego, długów, istnienia i ważności zapisów lub poleceń.

Opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku

Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 100 zł oraz opłatę za wpis do rejestru spadkowego w wysokości 5 zł.

Stan prawny aktualny na dzień 15.11.2023 r.

Autor: radca prawny – Marcin Budziak

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta