jak sporządzić testament?

Jak sporządzić testament?

Jak sporządzić testament? To pytanie często zadają sobie nasi klienci zastanawiając się jak najlepiej dokonać rozrządzenia na wypadek śmierci. Pytanie dotyczy często formy testamentu jak i jego treści.

1. Czym jest testament ? 

Testament jest pewnego rodzaju dokumentem, w którym spadkodawca powołuje do spadku wyznaczone przez siebie osoby. 

W związku ze sporządzeniem testamentu dochodzi do modyfikacji ustawowego porządku dziedziczenia.  W tym miejscu warto wskazać na zasadę wyłączności testamentu. Oznacza ona to, że testament jest jedynym rozwiązaniem wskazanym przez Kodeks Cywilny, dzięki któremu można rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci (art. 941 KC i art. 1047 KC). W rzeczywistości jednak takim rozrządzeniem jest także dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. Innym sposobem rozrządzenia na wypadek śmierci są umowy dotyczące spadku.

2. Kto może sporządzić testament ?

Zgodnie z przepisami art. 944 KC sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jej brak powoduje bezwzględną nieważność testamentu.  Oznacza to, że aby testament był ważny musi go sporządzić osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński i nie jest ubezwłasnowolniona. Zaznaczmy, że testamentu nie możemy sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.  

3. Jak prawidłowo ustanowić spadkobiercę  – czyli jak prawidłowo sporządzić testament i powołać do dziedziczenia?

Zgodnie  art. 959 KC spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.

Przy czym:

  • Osoba spadkobiercy musi być przez testatora określona w taki sposób, aby możliwa była jej łatwa identyfikacja. Nie musi być to jednak zawsze wskazanie osoby z imienia i nazwiska. Odpowiednim określeniem spadkobiercy byłoby także np. najstarsza córka, które stanowiłoby jego wystarczające zindywidualizowanie. Za wystarczające należy uznać także określenie spadkobiercy, które pozwala zidentyfikować go w sposób nie budzący wątpliwości, np. moja jedyna siostra itp.. (Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 13 czerwca 2001r., w sprawie II CKN 543/00).
  • Wymagane jest użycie określeń, z których jednoznacznie będzie wynikać wola testatora do powołania spadkobierców np. przekazuję, powołuję, nabędzie, stanie się właścicielem.
  • Ze względu na osobisty charakter testowania nie można w żaden sposób upoważnić w testamencie osoby trzeciej do wskazania osób powołanych do dziedziczenia.
  • Nie można także uzależniać prawa do dziedziczenia powołanego w testamencie spadkobiercy od spełnienia jakiegokolwiek warunku lub upływu terminu.
  • Przeznaczenie określonej osobie przedmiotów wyczerpujących prawie cały spadek może powodować uznanie takiej osoby za powołaną do całości spadku na zasadzie art. 961 KC. Więcej w artykule Testament zapisowy: czym jest i jak go interpretować?.

4. Testament z zapisem zwykłym

Testament może zawierać jedynie zapis i nie powoływać spadkobiercy/spadkobierców. Zapis zwykły stanowi pewną dyspozycję testatora, której przedmiotem jest nałożony na spadkobiercę lub zapisobiercę (dalszy zapis) obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz osoby wskazanej w testamencie. Z chwilą otwarcia spadku osoba ta uzyskuje roszczenie o wykonanie zapisu. Aby dany przedmiot wszedł z chwilą śmierci spadkodawcy do naszego majątku spadkodawca musiałby zamiast zapisu zwykłego uczynić na naszą rzecz zapis windykacyjny. Zapis windykacyjny można uczynić tylko w testamencie notarialnym. Bardziej szczegółowe informacje na temat zapisu zwykłego można odnaleźć tutaj.

5. Testament negatywny

Jest to testament, który swoją treścią obejmuje jedynie wyłączenie konkretnych, wskazanych przez testatora osób z kręgu spadkobierców. W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą pozostali spadkobiercy ustawowi z wyłączeniem osoby wskazanej w testamencie negatywnym.

6. Wydziedziczenie

Testament może zawierać tylko wydziedziczenie. Wydziedziczenie polega na pozbawieniu w testamencie zstępnych lub małżonka lub rodziców prawa do zachowku. Art. 1008 KC   stanowi katalog zamknięty przyczyn wydziedziczenia, wskazując  po stronie uprawnionego do zachowku takie zachowania jak: postępowanie uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy, dopuszczanie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Wydziedziczenie musi się odwoływać do konkretnych zachowań z powodu, których spadkodawca wydziedzicza daną osobę. Wydziedziczenie odwołujące się do ogólników, np. wydziedziczam z uwagi na uporczywe postępowanie niezgodnie z zasadami współżycia społecznego będzie nieskuteczne. Bardziej szczegółowe omówienie tego zagadnienia w artykule pt. Wydziedziczenie i przebaczenie.

7. Jakie są sposoby sporządzenia testamentu?

7.1.Testamenty zwykłe  

Ten rodzaj testamentów może być sporządzony przez każdą osobę posiadająca zdolność testowania, w każdym czasie. Testament w formie zwykłej wyróżnia się tym, że zachowuje swoją skuteczność do czasu jego ewentualnego odwołania przez testatora.

Do testamentów zwykłych zalicza się:

  1. testament własnoręczny
  2. testament notarialny
  3. testament allograficzny

Ad. A. Testament własnoręczny

Testament własnoręczny, nazywany inaczej holograficznym może zawierać rozrządzenie ostatniej woli tylko jednego spadkodawcy. Dla swojej ważności musi spełniać pewne przesłanki:

  • Przede wszystkim ze względu na potrzebę zachowania autentyczności musi być w całości napisany ręcznie przez spadkodawcę. W związku z czym niezgodny z przepisami będzie testament napisany na maszynie czy komputerze ( Własnoręczne jest pismo wówczas, jeżeli ktoś na papierze z pomocą ołówka lub pióra sam stawia i formuje litery (…). Testament spisany przez testatora na maszynie do pisania nie posiada ważności według formy przewidzianej w (…) art. 949 § 1 KC, choćby najzupełniej odpowiadał woli testatora  (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z  dnia 9 lutego 1932 r., Rw. 136/32, RPEiS 1932, nr 2, poz. 1046.).
  • Pod treścią rozrządzenia musi być umieszczony podpis spadkodawcy wskazujący na to, że testament został sporządzony właśnie przez niego i że posiadał on wolę i świadomość testowania (Umieszczenie podpisu pod treścią pisma oznacza po pierwsze, że pismo zostało zakończone (etymologicznie „pod pismem), a po drugie – że oświadczenie umieszczone ponad podpisem pochodzi od podpisanej osoby (tak Sąd Najwyższy w  Uchwale z 28.04.1973 r., w sprawie III CZP 78/72).
  • Ważnym elementem jest także wskazanie daty sporządzenia testamentu. Najlepszym rozwiązaniem jest oznaczenie konkretnego dnia, miesiąca oraz roku. Czasem dopuszczalne jest opisowe wskazanie daty np. Wielka Sobota 2000 r., jeżeli pozwala ono na precyzyjne określenie daty sporządzenia testamentu. Co do zasady brak daty skutkuje nieważnością, jednak w pewnych przypadkach jej brak – jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów nie powoduje nieważności testamentu.  
  • Elementów takich jak: tytuł testament, wskazanie adresu, czy innych dodatkowych danych nie wymaga się, jednak są pożądane ze względu na ułatwienie w postaci możliwości ustalenia czy dane pismo na pewno stanowi testament.

Ad. B. Testament notarialny

Testament ten stanowi akt notarialny o charakterystycznej treści, zawierającej rozrządzenia majątkiem spadkodawcy na wypadek śmierci. Bez wątpienia można powiedzieć, że jest pewną formą zabezpieczenia dla spadkodawcy w związku z tym, że przy sporządzaniu testamentu jest obecny profesjonalista – notariusz, którego zadaniem jest aby testator w sposób skuteczny dokonał rozrządzeń majątkiem na wypadek śmierci. Udział notariusza wskazuje w pewnym sensie na bezsporną zgodność woli testatora z rozrządzeniami zawartymi w testamencie notarialnym. Warto wskazać, że oryginał testamentu notarialnego przechowuje kancelaria notarialna, co daje pewność, że nie zaginie i nie ulegnie zniszczeniu.

Ad. C. Testament allograficzny

Ta forma testamentu nazywana jest czasami urzędową z uwagi na wymaganą przy jej sporządzaniu obecność osoby pełniącej funkcje publiczne.  Testament allograficzny został uregulowany w art. 951 KC, który wskazuje, iż dla jego ważności wymagane jest przede wszystkim:

  • ustne oświadczenie woli spadkodawcy wyrażone w obecności osoby pełniącej funkcje publiczne i dwóch świadków
  • spisanie woli testatora ze wskazaniem daty sporządzenia protokołu
  • odczytanie spadkodawcy protokołu w obecności świadków
  • podpisanie protokołu przez testatora, osobę urzędową oraz świadków

7.2. Testamenty szczególne

Aby zaistniała możliwość sporządzenia testamentu w formie szczególnej muszą wystąpić nadzwyczajne przesłanki określone przez ustawodawcę dla poszczególnych rodzajów tych testamentów. W przeciwieństwie do testamentów zwykłych czas ich ważności został ograniczony do 6 miesięcy. Do testamentów szczególnych zalicza się:

  1. testament ustny
  2. testament podróżny
  3. testament wojskowy
Ad. A. Testament ustny

W przeciwieństwie do testamentu własnoręcznego testament ustny nie może być sporządzony w każdym wybranym przez spadkodawcę momencie. Aby skorzystać z tej formy testamentu musi zaistnieć przynajmniej jedna przesłanka wskazana w art. 952 KC. Jest to:

  • obawa rychłej śmierci spadkodawcy

albo

  • brak możliwości lub istotne utrudnienie w zachowaniu zwykłej formy na skutek szczególnych okoliczności

W tej sytuacji możliwe jest wyrażenie swojej ostatniej woli ustnie przy obecności trzech świadków. Aby testament ustny był skuteczny konieczne jest  stwierdzenie jego treści  w postaci spisania treści testamentu przed upływem roku od dnia jego sporządzenia lub w sytuacji kiedy treść nie została stwierdzona w powyższy sposób –  zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku.

(Wystąpienie szczególnych okoliczności uzasadnia odwołanie się do formy testamentu ustnego tylko wtedy, gdy niemożliwe lub bardzo utrudnione jest skorzystanie z którejkolwiek z form testamentu zwykłego. Możliwość sporządzenia testamentu własnoręcznego, notarialnego lub alograficznego wyklucza dopuszczalność posłużenia się formą testamentu ustnego. (tak. Sąd Okręgowy w Słupsku w Postanowieniu z 25.10.2013 r. w sprawie IV Ca 489/13).

Ad. 2. Testament podróżny

Inaczej nazywany testamentem na polskim statku wodnym lub powietrznym. Dla skorzystania  z tej formy testamentu wystarczy wystąpienie samej podróży, która naturalnie wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem. Zgodnie z treścią art. 953 KC testator oświadcza swoją wolę w zakresie rozrządzeń majątkiem na wypadek śmierci przed dowódcą statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Treść oświadczenia spisuje się i opatruje datą. Następnie odczytuje się ją spadkodawcy, który to umieszcza podpis pod spisanym oświadczeniem woli.

Ad. 3. Testament wojskowy

Testament wojskowy może zostać sporządzony tylko w czasie wojny, mobilizacji lub przebywania w niewoli. Testamenty wojskowe mogą sporządzać Żołnierze Sił Zbrojnych, pełniący czynną służbę wojskową, pracownicy cywilni pracujący w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnych (§ 2 Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r.). 

5. Jak możemy odwołać testament?

Testament jako czynność prawna wywołująca skutki dopiero po śmierci ma charakter odwołalny. Oznacza to, że testament możemy w każdym czasie odwołać. Możemy to zrobić w stosunku do wszystkich lub tylko niektórych rozrządzeń. Art. 946 KC wskazuje na kilka sposobów odwołania sporządzonego już testamentu. Są to m.in.:

5.1. Sporządzenie nowego testamentu

Polega na zamieszczeniu oświadczenia w nowym testamencie o odwołaniu poprzedniego testamentu.

Przykładowa treść nowego testamentu

Niniejszym odwołuje wszystkie poprzednie moje testamenty.

Odwołanie może także mieć charakter dorozumiany. Polega to na sporządzeniu nowego testamentu, w którym zawarte jest rozrządzenie sprzeczne z poprzednim. Testament taki musimy sporządzić w jednej z form przewidzianej prawem.

5.2. Zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność

W tym przypadku do skutecznego odwołania dojdzie wówczas, gdy testator podejmie wskazane czynności z zamiarem odwołania testamentu. Zniszczenie testamentu może nastąpić przede wszystkim przez jego podarcie. Odwołanie testamentu notarialnego może mieć miejsce w przypadku świadomego zniszczenia przez testatora wypisu aktu notarialnego, który zawiera testament.                                                                       

Dorozumiane odwołanie testamentu może nastąpić również w ten sposób, że testator działając z zamiarem jego odwołania, podejmie określone działania w stosunku do dokumentu zawierającego jego rozrządzenie spadkowe, polegające na zniszczeniu testamentu lub pozbawieniu go cech, od których zależy jego ważność (…) Zniszczenie testamentu może nastąpić w szczególności przez jego podarcie i spalenie.–  Postanowienie SN z 6.08.2015 r., V CSK 635/14.

5.3. Dokonanie w testamencie zmian, z których jednoznacznie można wywnioskować chęć jego odwołania

Zmiany takie mogą polegać m.in. na przekreśleniu testamentu. Dla wykazania bezspornej woli odwołania pożądane jest zastosowanie takich określeń jak: odwołany, nieważny. W stosunku do testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego zmiany z zamiarem jego odwołania należy wprowadzić do wypisu aktu.

Treść art. 946 k.c. stanowi, że odwołanie testamentu przez podjęcie czynności wskazanych powyżej możliwe jest w stosunku do dokumentu, który zawiera testament. W związku z tym nie można podjąć tego typu działań w stosunku do testamentów szczególnych, których treść nie została stwierdzona dokumentem. 

6. Kiedy testament jest nieważny?

Z nieważnością testamentu mamy do czynienia, gdy jest on sprzeczny z przepisami ustawy, czy zasadami współżycia społecznego. Również wtedy kiedy ma na celu obejście ustawy. Zgodnie z art. 945 KC  nieważność testamentu zachodzi, gdy został on sporządzony: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, pod wpływem groźby. Nieważny testament jest testamentem bezskutecznym. O podważaniu ważności testamentu piszemy w artykule pt. Podważanie ważności testamentu.

7. Przykłady testamentów wraz z omówieniem:

1. Testament własnoręczny z powołaniem do dziedziczenia i wydziedziczeniem

,,Ja, Michał Kowalski,  dnia 28 czerwca 2022r. oświadczam,  że  do spadku  po  mnie  powołuję:  mojego  syna,  Jana  Kowalskiego  w 1/4 części, moją córkę Katarzynę Kowalską w 1/4 części oraz moją partnerkę Zofię Maj w 1/2 części. Jednocześnie wydziedziczam mojego syna – Karola Kowalskiego. Przede wszystkim w związku  z tym, że postępuje on uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew mojej woli. Od 5 lat nie utrzymuje ze mną żadnego kontaktu, nie odbiera moich telefonów. Nie interesuje się moim stanem zdrowia.”

Michał Kowalski

Ważne, abyśmy  w testamencie wskazując konkretne osoby zaznaczyli do jakiej części spadku je powołujemy (np. Katarzynę Kowalską powołuję do 1/3 części spadku).

W tym miejscu należy również podkreślić, iż w przypadku, gdy spadek przypada kilku spadkobiercom, udział każdego z nich określa się w ułamku.  (XI Ns 120/18 – postanowienie z uzasadnieniem Sądu Rejonowego w Toruniu z 23 maja 2018 r.).

2. Testament zapisowy (z wyczerpaniem całego majątku spadkowego)

,,Ja Michał Kowalski, dnia 28 czerwca 2022r. przekazuję po mojej śmierci Aleksandrze Maj nieruchomość położoną w Warszawie, przy ul. Reymonta 158 oraz samochód marki Mercedes.’’

Michał Kowalski

Zgodnie z art. 961 KC w sytuacji, w której spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości jako spadkobiercę powołanego do całości spadku. W praktyce oznacza to, że jeśli oświadczenie testatora jest niejednoznaczne co do tego, czy stanowi ono zapis czy jednak powołanie do całości do spadku, osobę wskazaną w testamencie uznaję się za powołaną do całości spadku. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy przekazane przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek.

Wyjaśnienie znaczenia sformułowania prawie cały spadek można znaleźć w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 w sprawie III CK 694/04. O tym, czy przedmioty majątkowe przeznaczone określonej osobie w testamencie wyczerpują prawie cały spadek, decyduje stosunek wartości tych przedmiotów do wartości przedmiotów pominiętych przez spadkodawcę.

W powyżej wskazanym przykładzie spadkodawca zapisując spadkobiercy nieruchomość oraz samochód prawdopodobnie wyczerpał prawie cały swój majątek. Tym samym powołał Aleksandrę Maj do całości spadku.  

Więcej informacji znajdziecie Państwo w artykule: ,,Testament zapisowy’’.

3. Testament z zapisem

,,Ja, Michał Kowalski dnia  28 czerwca 2022r. zapisuję Aleksandrze Maj dom w Warszawie przy ul. Reymonta 309.  Wykonanie zapisu ma nastąpić w ciągu 12 miesięcy po mojej śmierci. Co do innych składników mojego majątku tj. samochodu marki Mercedes, oraz środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i działki decyzje będę podejmował później.’’

Michał Kowalski

Testament może zawierać jedynie zapis i nie powoływać spadkobiercy/spadkobierców. W powyższym przykładzie spadkodawca wydaje dyspozycję przekazania Aleksandrze Maj nieruchomości po jego śmierci. Jednak jak wynika z treści testamentu  zapis nie wyczerpuje całego majątku spadkowego spadkodawcy. W związku  z tym Aleksandrę Maj należy poczytywać jako osobę, na której rzecz uczyniono tylko i wyłącznie zapis.

W tym miejscu warto wskazać na treść wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 3.09.2014 r., V ACa 348/14 stanowiące:

Istnieje duża swoboda spadkodawcy nie tylko w określaniu przedmiotu zapisu zwykłego, ale także w regulowaniu stosunków między stronami kreowanego zobowiązania, czyli wszystkich jego elementów łącznie ze sposobem, miejscem, terminem wykonania oraz skutkami jego niewykonania lub nienależytego wykonania.

Reasumując, spadkodawca w powyższym przykładzie mógł określić 12 – miesięczny termin na wykonanie zapisu.

4. Wydziedziczenie bezskuteczne

4.1. ,,Ja Michał Kowalski, dnia 28 czerwca 2022r., niniejszym wydziedziczam mojego syna Karola Kowalskiego, ponieważ uporczywie nie dopełniania względem mnie obowiązków rodzinnych.’’  

Michał Kowalski

W orzecznictwie bezspornie dominuje pogląd stanowiący, że spadkodawca wydziedziczając określoną osobę w testamencie musi podać tego konkretną przyczynę. W innym wypadku wydziedziczanie takie będzie bezskuteczne.

Wydziedziczenie pozostaje nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu – nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła, w związku z czym przyjmuje się, że spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. (Wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 8 lipca 2014 r., I C 387/12, LEX nr 1681850)

4.2. ,,Ja Michał Kowalski, niniejszym wydziedziczam mojego wnuka Jana Kowalskiego ze względu na jego uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew mojej woli. Przede wszystkim od 10 lat nie utrzymuje ze mną żadnego kontaktu. Pomimo kierowanych przeze mnie i jego ojca próśb utrudnia  mi poznanie jego córki – mojej prawnuczki. Dodatkowo nie interesuje się także moim stanem zdrowia.”

Michał Kowalski 

Jak już wspominaliśmy powyżej spadkodawca może w testamencie pozbawić uprawnionych do zachowku zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. Dzieje się tak w określonych przez ustawę przypadkach. Kluczowe znaczenie ma tutaj sformułowanie ,,uprawniony do zachowku’’. Oznacza ono,  że wydziedziczyć możemy tylko osobę, która zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczyłaby po spadkodawcy.  Zgodnie z art.  931 KC  W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

W powyższej sytuacji po Michale Kowalskim dziedziczy jego żyjący syn – ojciec wydziedziczonego w testamencie Jana Kowalskiego. Do dziedziczenia zgodnie z porządkiem ustawowym nie dojdzie zstępny żyjącego syna spadkodawcy – wnuk, w związku z czym nie jest on uprawniony do zachowku, a co za tym idzie nie może on zostać skutecznie wydziedziczony. Innymi słowy nie możemy wydziedziczyć kogoś kto nie będzie w danym stanie faktycznym dziedziczyć.

autor: Cyntia Mizak & Marcin  Budziak

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta. Przeczytaj także ciekawy artykuł na temat uchwały Sądu Najwyższego o testamencie wspólnym małżonków.

 

1 thought on “Jak sporządzić testament?”

  1. Pingback: Postępowanie spadkowe od 15.11.2023 roku

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top
zadzwoń