ODRZUCENIE SPADKU

Odrzucenie spadku a zachowek

Często nasi klienci przychodzą poradzić się w kwestii odrzucenia spadku. Pytają o termin i formę. Powodem jest oczywiście zadłużenie spadku a czasami zwiększenie zachowku dla małoletniego. 

Musimy się zastanowić nad tą czynnością. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wywołuje różne skutki. Ma także swój wpływ na zachowek. Głównym skutkiem oświadczenia jest  przyjęcie fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, że osoba, która składa takie oświadczenie traktowana jest  jakby  nie dożyła śmierci samego spadkodawcy – a zatem jest wyłączona od dziedziczenia. Działanie takie często podejmują osoby, które chcą uwolnić się od odpowiedzialności za długi spadkowe. Wtedy zamiast odrzucającego inny krewny według kolejności przewidzianej w ustawie dochodzi do dziedziczenia. W takiej sytuacji często pojawia się pytanie: czy odrzucając spadek pozbawiam się jednocześnie prawa do zachowku? Czy prawo do zachowku przysługuje moim dzieciom jeśli ja rezygnuję z dziedziczenia? Jakie ma znaczenie czy dziedziczę z ustawy lub testamentu? Na te pytania odpowiada niniejszy artykuł.

Zachowek po odrzuceniu spadku przy braku powołania do spadku

Przed złożeniem oświadczenia o odrzuceniu spadku należy upewnić się, czy rzeczywiście mamy tytuł do dziedziczenia na podstawie testamentu lub dziedziczenia ustawowego. Może się zdarzyć, że złożymy oświadczenie z ostrożności, lub na wszelki wypadek. Takie oświadczenie nie wywoła jednak żadnych skutków prawnych w sytuacji, gdy nie mamy podstawy do dziedziczenia. Innymi słowy kiedy nie mamy czego odrzucać bo nie zostaliśmy powołani do dziedziczenia odrzucenie jest bezskuteczne. Dzieje się tak na przykład, gdy spadkodawca ustanowił w testamencie spadkobiercą całości spadku tylko jedno ze swoich dzieci. Gdy w takiej sytuacji osoba, która nie dziedziczy złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku nie wywołuje ono żadnych skutków prawnych. W szczególności nie wywołuje takich skutków jak:

  • Fikcja prawna, że osoba odrzucająca spadek nie dożyła otwarcia spadku co w konsekwencji powoduje, że do dziedziczenia nie dochodzą jej zstępni (np. dzieci)
  • Wyłączenie własnego uprawnienia do zachowku po to aby uprawnienie to przeszło na małoletniego zstępnego, któremu mógłby przysługiwać wyższy zachowek. Taka osoba jeżeli jest w kręgu osób uprawnionych nie pozbawia się prawa do zachowku a tym samym zachowek nie przechodzi na zstępnego;
  • Możliwość domagania się zachowku w wyższej wysokości przez małoletniego zstępnego odrzucającego lub zstępnego trwale niezdolnego do pracy

Przykład:

Adam Nowak zmarł i pozostawił dwóch synów: Artura Nowaka i Pawła Nowaka.
W testamencie do całości spadku powołał Artura Nowaka. Jeżeli Paweł Nowak złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku to jego córka Iza Nowak nie będzie uprawniona do wystąpienia z powództwem o wyższy czy jakikolwiek zachowek przeciwko Arturowi Nowak. Paweł Nowak bowiem nie może odrzucać spadku skoro nic nie odziedziczył. Sam zaś może wystąpić o zachowek.

Analogiczny stan faktyczny jak wyżej stał się przyczyną podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy w dniu 23 października 2019 r. w sprawie III CZP 23/19. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy przesądził o braku prawa do zachowku przez dalszego zstępnego w sytuacji, gdy bliższy zstępny odrzucił spadek a nie był do niego powołany bo na podstawie testamentu przypadł on innemu krewnemu. Sąd potwierdził, że: „Polskie prawo spadkowe nie zna instytucji odrzucenia prawa do zachowku, a taki w istocie charakter miałoby uznanie za ważne oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez osobę z kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawcy w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu.”

Sąd wyraził również przekonanie, że gdyby uznać dopuszczalność prawa do zachowku w takiej sytuacji rodziłoby to pole do nadużyć. Zgodnie z art. 991 §1 KC jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. W innych wypadkach zachowek wynosi  1/2 wartości tego udziału. Spadkobiercy odrzucaliby spadek jedynie po to, aby ich spadkobiercy uzyskali więcej tytułem zachowku od zobowiązanych do jego zapłaty. Gdyby w omawianym przykładzie Iza Nowak była małoletnia lub trwale niezdolna do pracy przysługiwałby jej zachowek w wysokości 2/3 udziału w spadku a jej rodzicowi, Pawłowi Nowak tylko 1/2  jego udziału w spadku. Zatem korzystniej byłoby odrzucić spadek, tylko po to, aby jego małoletnie dziecko uzyskało wyższy zachowek.

Krytyka orzeczenia Sądu Najwyższego

Nie można się natomiast zgodzić  z częścią wypowiedzi Sądu Najwyższego, w której stwierdził:

Zachowek po odrzuceniu spadku

Odrzucenie spadku wywołuje skutek przyjęcia fikcji jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to również, że odrzucenie spadku pozbawia prawa do zachowku. Ma jednak znaczenie kolejność złożenia oświadczenia w zależności od przypadku. Niekiedy po odrzuceniu spadku z testamentu jest jeszcze możliwość dziedziczenia i przyjęcia spadku z ustawy. Wówczas dopiero odrzucenie spadku z ustawy powoduje definitywne pozbawienie się prawa do zachowku. W takiej sytuacji spadkobierca osoby, która złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku nie odziedziczy roszczenia o zachowek.

Inne przypadku pozbawienia prawa do zachowku

Skutek w postaci braku prawa do zachowku występuje również wtedy, gdy:

  • dana osoba została uznana za niegodną dziedziczenia na podstawie art. 928 k.c.,
  • zawarła, ze spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia  zgodnie z art. 1048 k.c. lub
  • została przez spadkodawcę wydziedziczona w sensie ścisłym z art. 1008 k.c.

Dziedziczenie roszczenia o zachowek

Zdarza się, że osoba uprawniona do zachowku nie zdąży zrealizować swojego prawa przed swoją śmiercią. Jej roszczenie o zachowek podlega wtedy dziedziczeniu zgodnie z przepisem art. 1002 k.c.: Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Przepis ten przewiduje, że nie każdy krewny może odziedziczyć roszczenie o zachowek. Dziedziczący musi być również uprawniony do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Nie ma wtedy znaczenia, czy dziedziczenie po uprawnionym następuje z ustawy, czy z testamentu.

Przykład:

Adam Nowak zmarł i pozostawił syna: Artura Nowaka, który pozostaje w związku małżeńskim z Martą Nowak i mają syna Piotra Nowaka. W testamencie do całości spadku Adam Nowak powołał swojego przyjaciela Jakuba Kowalskiego. Jeżeli Artur Nowak nie zrealizował za życia roszczenia o zachowek odziedziczy je jego syn  Piotr Nowak ale nie żona Marta Nowak – ta bowiem nie jest w kręgu spadkobierców uprawnionych do zachowku po Adamie Nowak.

Jeżeli wśród spadkobierców uprawnionego do zachowku nie ma osoby, która należała do uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, roszczenia o zachowek nikt nie odziedziczy i wygaśnie. Trzeba zauważyć, że ograniczenie z art. 1002 KC dotyczy tylko pierwszego dziedziczenia danego roszczenia o zachowek. Po odziedziczeniu roszczenia o zachowek zgodnie z wymogami art. 1002 KC, gdyby ten kto je odziedziczył również zmarł nie realizując go, to roszczenie to podlega dalszemu dziedziczeniu bez ograniczeń z art. 1002 KC.

Istnieje jeszcze inny związek pomiędzy odrzuceniem spadku a zachowkiem. Otóż będąc jednocześnie spadkobiercą i obdarowanym musimy się liczyć z obowiązkiem zapłaty zachowku niezależnie od tego kiedy była uczyniona darowizna. Jeśli darowizna uczyniona na naszą rzecz wyczerpywała prawie cały spadek warto rozważyć odrzucenie spadku. Należy to uczynić w sytuacji gdy darowizna miała miejsce ponad 10 lat przed otwarciem spadku. Wówczas bowiem gdy odrzucimy spadek tracimy status spadkobiercy a uczynioną na naszą rzecz darowiznę musimy doliczyć do spadku tylko w okresie 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. To zaś może pomóc nam uniknąć zapłaty zachowku.

Podsumowując odrzucenie spadku i prawo do zachowku są ze sobą związane. W każdym przypadku należy rozważyć skutki jakie może ono wywołać dla składającego oświadczenie ale także dla jego potomków.

Oprócz dziedziczenia roszczenia o zachowek są jeszcze inne podstawy jego uzyskania, o których przeczytasz tutaj.

Zapraszamy na naszą stronę na facebooku oraz google. Zobacz także nasz artykuł o zachowku tutaj.

Autor: Kamil Bielak, aplikant radcowski

3 thoughts on “Odrzucenie spadku a zachowek”

  1. Pingback: Odrzucenie spadku dziecka przez rodziców

  2. Moje pytanie brzmi:ojciec zapisał wszystko siostrze.Poniewaz kiedy to zrobił od lat był sparaliżowany i nie mówił wystąpiliśmy o nieuznanie testamentu.Sprawa trwała 8 lat.Przegralismy.Czy to znaczy ,że jest za późno abym wystąpił o zachowek?

    1. Marcin Budziak

      Zapraszam do osobistego kontaktu abyśmy mogli poświęcić odpowiednią ilość czasu na analizę

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top
zadzwoń