Najważniejsza zmiana prawa upadłościowego

Główna zmiana, w związku z wejściem w życie przepisów dotyczących upadłości, dotyczy zawinionego doprowadzenia do upadłości. Zawiniona upadłość dotychczas nie pozwalała na ogłaszanie upadłości dłużników, którzy sami doprowadzili do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyli jej stopień. Działanie to musiało cechować umyślność lub rażące niedbalstwo.

Obecnie nie stanowi to przeszkody do ogłoszenia upadłości. Sąd bada te okoliczności dopiero na etapie ustalania planu spłaty. Gdy w danym przypadku wskazane okoliczności zachodzą wpływa to na wydłużenie okresu spłaty, po którym długi zostają umorzone. Sytuacja konsumentów jak i osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą jest w tym zakresie taka sama.

Upadłość zawiniona powoduje, że dłużnik będzie spłacał wierzycieli nie mniej niż 3 lata do 7 lat. Dłużnik, który nie zawinił spłaca maksymalnie przez 3 lata, a w niektórych przypadkach krócej. Jeśli wykonanie planów podziału oraz planu spłaty spowoduje spłatę co najmniej 70% zobowiązań z listy wierzytelności, plan spłaty obowiązuje maksymalnie rok. Przy spłacie 50% zobowiązań plan spłaty obowiązuje 2 lata. Po tym okresie niespłacone długi zostają umorzone.

Nie każdy dłużnik  skorzysta z umorzenia długów

Na wypadek sytuacji szczególnych zastrzeżono, że nie każdy dłużnik może skorzystać z dobrodziejstwa umorzenia niespłaconych zobowiązań. Postawa społeczna, w której dłużnik celowo zaciąga zobowiązanie, a następnie doprowadza do jego umorzenia bez pełnego zaspokojenia wierzyciela nie zasługuje na jakąkolwiek ochronę prawną.[1] Dotyczy to tych dłużników, którzy  doprowadzili do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyli jej stopień właśnie w sposób celowy. W szczególności chodzi o trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. W stosunku do takich osób możliwe jest co prawda ogłoszenie upadłości. Jednak po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego, czyli sprzedaży majątku dłużnika następuje zakończenie procedury a niezaspokojone długi nigdy nie zostają umorzone.

Sposoby badania różnic

Odróżnienie działania umyślnego, które wpływa tylko na wydłużenie okresu spłaty od celowego, które wyłącza możliwość umorzenia długów jest najistotniejszą kwestią, którą na podstawie nowych przepisów będzie ustalał Sąd.

Określenie sposobu postępowania dłużnika umożliwia analiza stanu faktycznego w oparciu o zgromadzone dowody. Ogłoszenie upadłości powoduje konieczność wydania syndykowi wszelkich dokumentów dotyczących majątku dłużnika i prowadzonej działalności oraz dawanie potrzebnych wyjaśnień. Sąd ma możliwość przesłuchania syndyka, dłużnika, wierzycieli. Z tych źródeł będzie można wywnioskować, czy działanie dłużnika miało na tyle rażący charakter, że nie zasługuje na skorzystanie z umorzenia części zobowiązań.

Pewnych wskazówek w ocenie postępowania dłużnika dostarcza uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej przepisy upadłościowe. Wskazano tam, że nie zasługują na oddłużenie działania, które prowadziły do oczywistego pokrzywdzenia wierzycieli i wynikały ze złej woli dłużnika.

Umyślność i niedbalstwo

Prawo karne posługuje się terminem umyślności i niedbalstwa. Przyjmując definicję z tamtej dziedziny prawa umyślność zachodzi, gdy dłużnik chce lub przewidując możliwość godzi się na doprowadzenie do niewypłacalności albo jej pogłębienia. Nie jest zatem umyślne samo chcenie, lub zgoda na działanie, które w efekcie doprowadziło do niewypłacalności. Umyślne zaciąganie zobowiązań, gdy dłużnik nie chciał doprowadzić do niewypłacalności lub ją pogłębić nie powinno być ocenione jako zawinione spowodowanie niewypłacalności. Raczej umyślność należałoby przypisać działaniom dłużnika, który zaciągnął kilka kredytów, wiedząc, że niebawem straci źródło dochodu, uzyskane pieniądze roztrwoni, po czym złoży wniosek o upadłość.

Niedbalstwo, które jest formą winy nieumyślnej zachodzi, gdy dłużnik nie przewidział, że jego działanie lub zaniechanie może doprowadzić do niewypłacalności lub jej pogłębienia mimo, że mógł to przewidzieć. Ustawa wiąże określone skutki jedynie z rażącą postacią niedbalstwa. Winę przypisać można tylko swobodnemu i racjonalnemu działaniu dłużnika. Dlatego nie ma podstaw do jej przypisania wobec dłużnika, który zadłużenie spowodował w stanie niepoczytalności np. choroby psychicznej, z której powodu zaciągał kredyty.

Styk prawa karnego i upadłościowego

Należy pamiętać, że nieuczciwe postępowanie dłużnika może wypełniać znamiona przestępstwa określonego w art. 301 §2 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem dłużnik, który mając kilku wierzycieli doprowadza do swojej upadłości albo niewypłacalności naraża się na karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Nie każde postępowanie będzie stanowiło przestępstwo. Rozważania z zakresu prawa karnego są poniekąd przydatne w ocenie postępowania dłużnika w postępowaniu upadłościowym. „Z perspektywy oceny postępowania sprawcy badana jest przede wszystkim relacja zamiaru i wskazanego skutku. Konkretne podejmowane czynności, nawet na pozór logiczne i uzasadnione ekonomicznie, jeśli są realizacją tego zamiaru mają charakter przestępczy. Z tą jednakże uwagą, iż muszą być to działania niewymagane przez inne normy. Przykładem tego będzie chociażby terminowe spłacenie należności publicznoprawnych, które skutkować może niewypłacalnością przedsiębiorstwa.”

W świetle powyższych rozważań wątpliwości Sądu nie powinno wzbudzić uzasadnianie niewypłacalności przez kryzys wywołany epidemią koronawirusa. Nie spowoduje to jednak, że powołanie się na tę okoliczność będzie gwarancją korzystnego rozstrzygnięcia, gdy zachodzi upadłość zawiniona. Sąd musi każdorazowo badać podstawy do zastosowania planu spłaty i umorzenia zobowiązań. Niewykluczone bowiem, że na fali upadłości związanych z epidemią swoje długi zechcą umorzyć dłużnicy działający ze złą wolą i pokrzywdzeniem wierzycieli.

Klauzula słuszności

Nawet jeżeli Sąd stwierdzi, że działanie dłużnika było nieuczciwe  może postanowić o ustaleniu planu spłaty wierzycieli lub zastosować inne sposoby prowadzące do umorzenia zadłużenia. Będzie tak w stanie faktycznym, w którym umorzenie zadłużenia jest uzasadnione względami słuszności lub humanitarnymi. Tego rodzaju klauzule pozwalają na elastyczne stosowanie prawa w zależności od potrzeb danego przypadku, gdy występuje upadłość zawiniona.

Zapraszamy na naszą stronę na facebooku oraz google. Zobacz także nasz artykuł o procedurze upadłości konsumenckiej tutaj.

 autor: Kamil Bielak, aplikant radcowski