spłata wierzycieli spadkowych

Spłata wierzycieli spadkowych przez spadkobiercę

Kodeks cywilny nie określa precyzyjnie spłaty wierzycieli spadkowych. Nie doszukamy się tam przepisu, który wskazywałby na to jakie długi i w jakiej kolejności (proporcji) spadkobiercy mają spłacać. Jak zatem powinna wyglądać spłata wierzycieli spadkowych aby nie narobić sobie kłopotów?

Generalnie spadkobiercy do chwili działu spadku odpowiadają za długi spadkowe solidarnie. Oznacza to, że każdy z nich może ponosić odpowiedzialność wobec każdego wierzyciela w pełnej wysokości.

Spadkobiercy mają także obowiązek zapoznania się ze złożonymi w sądzie spadku wykazami inwentarza oraz ze spisem inwentarza jeśli został sporządzony. Temu celowi służy obowiązek wszystkich sądów poza sądem spadku i wszystkich notariuszy do przesyłania do sądu spadku sporządzonych wykazów inwentarza. Spadkobiercy nie mogą zasłaniać się ew. niewiedzą odnośnie treści innych wykazów inwentarzy jeśli zostały w sądzie spadku złożone. To, że ustawodawca poniekąd wymusza na spadkobiercach konieczność świadomości wszystkich długów spadkowych oznacza, że spłata wierzycieli spadkowych winna następować proporcjonalnie. Proporcjonalnie jednak tylko w danej grupie wierzycieli.

Kolejność w jakiej powinna nastąpić spłata wierzycieli spadkowych – grupy wierzycieli

Spłata wierzycieli spadkowych w danej grupie winna wyglądać tak:

  • w pierwszej kolejności zaspokajamy koszty pogrzebu i pochówku
  • w drugiej kolejności zaspokajamy wierzycieli spadkowych (wierzycieli osobistych spadkodawcy)
  • w trzeciej kolejności zaspokajamy osoby występujące o zachowek
  • w czwartej kolejności osoby występujące o wykonanie zapisów zwykłych i poleceń

Od chwili sporządzenia spisu inwentarza, spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjni i wykonawcy testamentu spłacają długi spadkowe zgodnie ze spisem inwentarza, a nie wykazem inwentarza.

Co daje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Jednakże ograniczenie tej odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca:

  • podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo
  • podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi

Jeśli stan czynny spadku jest mniejszy niż suma zobowiązań u wszystkich wierzycieli istnieje zagrożenie, że spłata wierzycieli spadkowych nastąpi w sposób niesprawiedliwy. Np. faworyzując jednych kosztem innych. Może się nawet zdarzyć, że spadkobierca jednych wierzycieli spłaci w całości a innych całkowicie pominie.

Osoby zwolnione od odpowiedzialności za niewłaściwą spłatę wierzycieli

Od odpowiedzialności za nienależytą spłatę wierzycieli spadkowych KC zwalnia osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych oraz osoby, wobec których istnieją przesłanki do ich ubezwłasnowolnienia (częściowego jak i całkowitego). Pozostali spadkobiercy za nienależyte spłacanie wierzycieli spadkowych odpowiadają. Kiedy i w jaki sposób?  

Spadkodawca odpowiada, gdy spłacił niektórych wierzycieli, a pominął innych lub nie zachował właściwych proporcji pomiędzy wierzycielami. Odpowiada także wówczas gdy zaspokoił osoby będące uprawnionymi w dalszej kolejności przed osobami będącymi uprawnionymi w bliższej kolejności. Np. wykonał zapisy zanim wykonał wierzytelność z tytułu zachowku.

Spłata wierzycieli spadkowych proporcjonalnie – przykład

Spadkobierca ustalił istnienie 4 wierzycieli w danej grupie: A, B, C, i D. Wierzytelności tychże wierzycieli kształtują się następująco:

  • A – 20.000,00 zł
  • B – 40.000,00 zł
  • C – 60.000,00 zł
  • D – 100.000,00 zł

Z powyższego wynika, że suma długów spadkowych wynosi 220.000,00 zł. Tym samym wierzyciel:

  • A – ma 9,09% w sumie wierzytelności
  • B – ma 18,18 % w sumie wierzytelności
  • C – ma 27,27% w sumie wierzytelności
  • B – ma 45,45% w sumie wierzytelności

Stan czynny spadku ustalony w spisie inwentarza wyniósł 160.000,00 zł. W związku z powyższym spadkobierca winien zapłacić wierzycielom:

  • A – 14.544,00 zł
  • B – 29.088,00 zł
  • C – 43.632,00 zł
  • D – 72.720,00 zł

Jeśli spadkobierca nie zapłaci wierzycielom w powyższy sposób grozi mu za to sankcja zależna od tego czy spłacający wierzycieli spadkodawca:

  1. o pominiętych długach spadkowych wiedział czy nie a jeśli nie wiedział to

istotne jest

  1. czy mógł się o nich dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności

czy też

  1. nawet przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się o nich dowiedzieć

Wiedza spadkobiercy o długach spadkowych lub możliwość łatwego dowiedzenia się o nich stanowią o złej wierze spadkobiercy.

Spadkobierca spłacający długi spadkowe w dobrej wierze

Jeśli spadkobierca nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił. Taki spadkobierca odpowiada cały czas do stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza lub wykazie inwentarza. Jeśli dotychczasowa spłata wierzycieli spadkowych spowodowała wyczerpanie stanu czynnego spadku wówczas taki spadkobierca nie ponosi żadnej dalej idącej odpowiedzialności. Spadkobierca, który starannie ustalał stan spadku w zakresie długów spadkowych zlecając komornikowi sporządzenie spisu inwentarza a mimo to okazało się, że nie wiedział o pewnych wierzycielach i w związku z tym ich nie spłacił odpowiada wobec nich tylko do stanu czynnego spadku ustalonego w spisie/wykazie inwentarza.

Przewaga spisu inwentarza nad wykazem inwentarza

W tym momencie aktualizuje się przewaga spisu inwentarza nad wykazem inwentarza. Spis inwentarza jest dokumentem urzędowym zaś wykaz prywatnym. Instrumenty jakie posiada komornik w ustalaniu składników spadków jak i długów spadkowych są o wiele szersze niż te jakimi dysponuje zazwyczaj spadkobierca sporządzając wykaz inwentarza. Zatem sporządzając wykaz inwentarza spadkobierca bardziej się naraża na zarzut braku należytej staranności w ustalaniu długów spadkowych aniżeli zlecając komornikowi spis inwentarza. Zlecenie komornikowi sporządzenia spisu inwentarza daje większą gwarancję, że ewentualny zarzut nienależytego ustalenia wierzycieli zostanie odparty.

Ponadto spadkobierca dysponujący aktem poświadczenia dziedziczenia lub stwierdzeniem nabycia spadku może zwrócić się do Biura Informacji Kredytowej (BIK) o raport dotyczący spadkodawcy. W ten sposób spadkobierca zapewne wykaże, że dołożył wszelkich starań w ustaleniu wszystkich wierzycieli spadku. Nieskorzystanie z BIK nie postrzegamy z automatu jako niedołożenie należytej staranności w ustalaniu wierzycieli. Niemniej jednak zwrócenie się do BIK-u o raport po zmarłym z pewnością wskazuje na dokładanie staranności w ustalaniu wierzycieli.

Ocena należytej staranności przy ustalaniu wierzycieli spadku

Ocena, czy spadkodawca wiedział o pominiętym długu lub czy mógł się o nim dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności, zależy od konkretnego przypadku.  Naraża to spadkobiercą na subiektywność a zatem i czasami niesprawiedliwą ocenę. Jako przykład niedołożenia należytej staranności podaje się rozpoczęcie spłacania długów spadkowych zaraz po złożeniu wykazu inwentarza, bez czekania na zgłoszenie się innych wierzycieli. Jeszcze bardziej jaskrawym przejawem braku należytej staranności jest spłacenie wierzyciela, którego korespondencja z wezwaniami została znaleziona w mieszkaniu spadkodawcy bez przystąpienia do sporządzenia spisu inwentarza czy chociażby wykazu inwentarza. Jeśli zatem znany spadkobiercy wierzyciel został zaspokojony (np. bank, parabank lub firma windykacyjna) bez podjęcia jakiejkolwiek próby weryfikacji tego czy istnieją inni wierzyciele wówczas spadkobierca nie będzie mógł się powoływać na to, że dochował należytej staranności w ustaleniu wszystkich wierzycieli. Spłata wierzycieli spadkowych w takim przypadku będzie dokonywana w złej wierze.

Spłata wierzycieli spadkowych przy zachowku

Zachowek również należy do długów spadkowych. Jednakże skoro podstawą jego obliczenia są aktywa spadku z doliczeniem darowizn i zapisów windykacyjnych i pomniejszeniem o długi spadkowe to oznacza, że zachowek nie korzysta z pierwszeństwa przed wierzycielami spadku. Skoro bowiem obliczając należny zachowek musimy odliczyć od spadku istniejące długi to znaczy, że spłata wierzycieli spadku (ich długi) mają pierwszeństwo przed zachowkiem.

Zaspokajając w pierwszej kolejności roszczenie z tytułu zachowku spadkobierca narażałby się na zarzut nienależytego spłacenia wierzycieli. Mieliby oni prawo domagania się zapłaty całości swoich wierzytelności. W przypadku wyczerpania możliwości zapłaty tych wierzytelności na skutek zapłaty zachowku wierzyciel mógłby zaskarżyć czynność spadkobiercy skargą pauliańską. Wierzyciel musiałby wykazać, że zapłata zachowku naruszała jego pierwszeństwo przed wierzycielem uprawnionym do zachowku oraz, że spadkobierca stał się niewypłacalny na skutek zapłaty zachowku.

Wyłączenie z odpowiedzialności za długi spadkowe osób obdarowanych przez spadkodawcę

Powyższa odpowiedzialność za wierzytelności spadkowe nie dotyczy osób obdarowanych, odpowiedzialnych za zapłatę zachowku. Są oni bowiem wyłączeni z odpowiedzialności za spłatę zwykłych wierzycieli spadkowych.

Spadkobiercy wykonującemu zapis zwykły z pominięciem wierzyciela uprawnionego do zachowku możemy postawić zarzut nienależytego zaspokojenia wierzycieli spadkowych. Jeśli spadkobierca był w złej wierze wierzyciel ten może żądać zaspokojenia zachowku w pełnej wysokości.

Na ocenę czy spadkobierca działał w dobrej wierze ustalając długi spadkowe może wpłynąć wiek spadkobiercy, jego subiektywne postrzeganie rzeczywistości, nieporadność nie stanowiąca jednak przesłanki ubezwłasnowolnienia, choroba, sytuacje życiowe i in. Z drugiej strony oczekiwanie na zgłoszenie się pozostałych wierzycieli naraża spadkobiercę na dodatkowe koszty związane z odsetkami czy też decyzją wierzyciela o wytoczeniu powództwa, które także generuje dalsze koszty.

Spadkobierca spłacający wierzycieli spadkowych w złej wierze

Spadkobierca, który spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Ponosi on odpowiedzialność ponad ustalony w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza stan czynny spadku. Z drugiej jednak strony ma obowiązek zaspokojenia takiego wierzyciela tylko w takiej proporcji jaka byłaby przy należytym spłacaniu długów.

Spadkobierca ten winien wykazać wszystkich wierzycieli oraz wykazać w jakim stopniu każdy z wierzycieli powinien zostać zaspokojony. Oczywiście tylko ze stanu czynnego spadku. Następnie winien zaspokoić wierzyciela, który skutecznie postawił zarzut niedochowania należytej staranności przy ustalaniu wierzycieli. Ostatecznie więc może się okazać, że wierzyciel pomimo skutecznego wykazania zarzutu niewłaściwego spłacania długów spadkowych niewiele otrzyma albowiem stan czynny spadku i tak nie pozwalał na jego pełne zaspokojenie.

Przykład

Jeśli stan czynny spadku i suma wierzytelności pozwalały na zaspokojenie wierzycieli np. w 10% a określonego wierzyciela tylko np. w 5% to wierzyciel ten może i tak nie otrzymać od nierzetelnego spadkobiercy całkowitego swojego zaspokojenia a tylko takie jakie by otrzymał przy należytym spłacaniu wierzycieli. Dostanie on zatem i tak tylko 5% zaspokojenia swojej wierzytelności.

Na skutek nierzetelnego działania spadkobiercy wierzyciel nie otrzymuje zatem żadnej gratyfikacji a jedynie to co by dostał gdyby spadkobierca rzetelnie ustalał długi i rzetelnie spłacał wierzycieli. Spadkobierca zaś zostanie ukarany tym, że będzie musiał zapłacić dług takiemu wierzycielowi pomimo, że wyczerpał się stan czynny spadku. Tym samym zaspokojenie takiego wierzyciela następuje z majątku spadkobiercy. Koszt procesu dla wierzyciela może przekroczyć wysokość dochodzonego zadłużenia i tym samym być nieopłacalny. Zwłaszcza wówczas gdy wierzyciel nie zna stanu czynnego spadku i ilości innych wierzycieli.  

Ciężar wykazania złej wiary spadkobiercy

Ponadto to na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania, że spadkobierca nienależycie spłacał długi spadkowe, pomijając jego dług. Wierzyciel musi też wykazać, że spadkobierca o jego długu wiedział lub mógł się dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności.

Obrona przed powództwem o całą wierzytelność a nie o proporcjonalną jej część

Jeżeli wierzyciel wytoczy powództwo o całe świadczenie a nie w odpowiedniej proporcji wówczas spadkobierca może podnieść zarzut ograniczenia odpowiedzialności z art. 1031 § 2 KC. Pozostali wierzyciele, którzy nie wytoczyli powództwa:

  • winni zostać zaspokojeni w stosunku do swojego udziału w stanie czynnym spadku lub
  • przypadająca na nich suma winna zostać złożona do depozytu sądowego.

Wierzytelność wyegzekwowana w wyższej części niż przypadająca

Jeżeli świadczenie zostało już wyegzekwowane i wykraczało poza zakres odpowiedzialności dłużnika określony w art. 1031 i 1032 KC może nastąpić jego zwrot. Możemy domagać się zwrotu jako świadczenia nienależnego.  Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27-06-2019 w sprawie I ACa 273/18. Podobnie również w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 30 lipca 2021 r. w sprawie III Ca 1034/20.

Więcej na naszej stronie na facebooku. Odwiedź także naszą stronę biznesową google tutaj. Zerknij na naszego Pinteresta. O kwestiach, którymi się zajmujemy piszę na bieżąco na stronie głównej naszej kancelarii.

Autor: Marcin Budziak, radca prawny.

Scroll to Top
zadzwoń