podział majątku

Podział majątku wspólnego

Rozliczenie budowy/remontu domu na gruncie drugiego małżonka. Często klienci naszej kancelarii zwracają się z problemem rozliczenia wspólnej budowy domu w trakcie trwania małżeństwa na gruncie należącym do drugiego współmałżonka.

Rozliczenie nakładów w trybie art. 45 Krio a podział majątku wspólnego

Zasadniczo w tej materii zastosowanie znajdzie przepis art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowiący o możliwości rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty. W sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego.

Innymi słowy sąd winien ustalić jaki procent w wartości domu przypada na każdego z małżonków. Ponieważ małżonek, na którego rzecz zostały dokonane nakłady, „zatrzymuje” je, to powinien on zwrócić drugiemu małżonkowi połowę ich wartości. Podkreślić należy, że chodzi nie o wartość samego nakładu lecz o to, jaką wartość procentową ma tenże nakład w wartości domu. Koszty materiałów i robocizny najczęściej nie pokrywają się z wartością budynku, która z reguły jest wyższa.

Poza tymi kosztami budowy na wartość tę składa się „renta” związana z kompletnością obiektu i gotowością do zamieszkania. Formalnie „nakładami” są wydatki poniesione przez małżonków z majątku wspólnego lub z majątku odrębnego każdego z nich i suma tych wydatków powinna być przedmiotem rozliczenia między nimi. Taki sposób rozliczenia (nominalnie) prowadziłby jednak do krzywdzącego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego do pozbawienia małżonka nie będącego właścicielem gruntu udziału we wspomnianej „rencie”. Dlatego należy do podziału podejść w sposób opisany poniżej.

Jak ustalić wartość nakładu z majątku wspólnego na majątek osobisty?

Po pierwsze – należy ustalić ułamkowy udział nakładów każdego z małżonków w sumie nakładów, wskutek których powstał budynek, i to według rzeczywistych kosztów z czasu budowy, i stosownie do tych ułamków ustalić udział każdego z małżonków w wartości rynkowej domu w chwili ukończenia jego budowy albo w chwili ustania wspólności ustawowej.

Po drugie – jeśli między tamtą chwilą a datą orzekania o podziale majątku wspólnego nastąpiła zmiana wartości budynku nie wywołana okolicznościami, za które jeden z małżonków odpowiada, należy ustalić wartość domu według cen rynkowych z daty podziału i ustalić udział każdego z małżonków w tej wartości według ustalonego – jak poprzednio – ułamka (por. uzas. do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 grudnia 1980 r. w sprawie III CZP 46/80).

Taki sposób rozliczenia jest zgodny z zasadami współżycia społecznego, ponieważ uwzględnia różnicę wartości jaka występuje pomiędzy wydatkami na budowę domu a jego wartością w stanie gotowym (z reguły większą), której współmałżonek byłby niesłusznie pozbawiony. Zwrot nakładu tylko w wysokości jego sumy nominalnej prowadziłby bowiem do rażącego pokrzywdzenia tego z małżonków, który dokonał nakładu, i uzyskania niczym nieuzasadnionej korzyści przez drugiego z małżonków.

Remont domu ze środków wspólnych

Oprócz nakładów związanych z wybudowaniem domu należy także zwrócić uwagę na to czy na wartość domu nie wpłynęły także istotne remonty mające miejsce w trakcie małżeństwa. Może się bowiem zdarzyć tak, że dom w istotnej części był wybudowany np. w stanie surowym zamkniętym a jego dalsze wykończenie lub remont nadał mu dopiero aktualną wartość. Mogło być także tak, że dom został po kilkudziesięciu latach użytkowania generalnie wyremontowany co również w istotnej mierze zmieniło jego wartość. Ten nakład także winien zostać uwzględniony. Beneficjantem wzrostu wartości nieruchomości wskutek remontu, za środki pochodzące z majątku wspólnego, powinni być oboje małżonkowie.

Opisane powyżej zasady rozliczenia znajdą zastosowanie do spłaty kredytu, który był przeznaczony na budowę, rozbudowę lub remont domu postawionego na gruncie należącym do jednego z małżonków.

Rozliczenie nakładów z wykorzystaniem art. 231 Kc a podział majątku wspólnego

Rozliczenie nakładów może też wyglądać znacząco inaczej gdy wartość wybudowanego przez oboje małżonków budynku znacząco przewyższa wartość samego gruntu.

W judykaturze Sądu Najwyższego przesądzono, że w sytuacji, w której w czasie trwania małżeństwa ze środków majątku wspólnego wzniesiony został na nieruchomości stanowiącej majątek odrębny jednego z małżonków budynek, drugi z małżonków może żądać przeniesienia na swoją rzecz własności tej nieruchomości w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym i że roszczenie o wykup może realizować także w postępowaniu o podział majątku wspólnego jako sposób rozliczenia nakładów.

W takim wypadku w ramach rozliczenia nakładów małżonek może skorzystać z przepisu art. 231 Kodeksu cywilnego. Należy jednak pamiętać, że aby żądanie przeniesienia ułamka własności nieruchomości było skuteczne musi spełniać przesłanki określone w art. 231 Kodeksu cywilnego.

Analiza przepisu art. 231 Kodeksu cywilnego a podział majątku wspólnego

Z przepisu art. 231 § 1 KC. wynika, że samoistny posiadacz w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni albo pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Roszczenie o wykup polega więc na tym, że samoistny posiadacz może żądać przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, a nie samego tylko przeniesienia własności działki. Odpowiednio do tego należy formułować żądanie – w procesie albo postępowaniu nieprocesowym w ramach postępowania działowego – jako żądanie przeniesienia własności działki (udziału w jej współwłasności) właśnie za wynagrodzeniem. W rezultacie rozpoznanie sprawy nie może ograniczać się tylko do przesądzenia, czy spełnione są przesłanki wykupu działki, ale obejmować musi również określenie wysokości wynagrodzenia. Wyjątek stanowi sytuacja, w której uprawniony zrezygnuje z należnego mu wynagrodzenia.

Rozpoznanie roszczenia o wykup

Rozpoznanie roszczenia o wykup jako sposobu rozliczenia między małżonkami nakładu i podziału między małżonkami. Do dokonania  tego rozliczenia musi niezbędne jest zweryfikowanie zarówno przesłanek powstania tego roszczenia, jak i ocenę wysokości należnego wynagrodzenia.

Dodać wreszcie należy, że sąd w postępowaniu działowym może rozliczyć nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków w drodze realizacji roszczenia o wykup wyłącznie na wniosek jednego z małżonków. Sąd nie będzie jednak związany takim wnioskiem i może orzekać w inny sposób. W szczególności poprzez zasądzenie odpowiedniej kwoty rozliczając dany nakład w trybie art. 45 Krio (fragm. z uzasadnienia: do Postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 marca 2016 r. III CSK 64/15).

Uwzględniając roszczenie o wykup z art. 231 KC sąd nakazuje złożenie małżonkowi oświadczenia woli o przeniesieniu na drugiego małżonka udziału we własności nieruchomości odpowiadającego jego udziałowi w majątku wspólnym, za zapłatą odpowiedniego wynagrodzenia.

Podsumowanie

Budując na gruncie drugiego małżonka wspólny dom możemy żądać rozliczenia nakładów w proporcji do ich wartości w momencie ich ponoszenia lub jeśli wartość domu znacznie przewyższa wartość gruntu przeniesienia ułamka własności tego gruntu za odpowiednim wynagrodzeniem.

W razie dalszych pytań lub chęci skorzystania z naszych usług zapraszam do współpracy.

Zapraszam do odwiedzenia nas na stronie facebooka oraz czytania naszych artykułów na blogu.

Marcin Budziak – radca prawny.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top
zadzwoń