Zachowek a podatek

Podatek od zachowku.

Klienci naszej kancelarii często zadają nam pytanie o to czy będą musieli po zakończeniu sprawy o zachowek zapłacić podatek. W poniższym artykule odpowiem na wszystkie istotne zagadnienia związane z podatkiem od zachowku.

Osoby uprawnione do zachowku, tj. zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice, którzy nie otrzymali od spadkodawcy żadnego uposażenia czy to w postaci uczynionej przez tegoż spadkodawcę darowizny, czy też w postaci powołania do spadku lub w postaci zapisu mogą domagać się zapłaty zachowku. Zapłaty tej mogą domagać się od osoby uposażonej przez spadkodawcę. Osoba ta jeśli sama byłaby uprawniona do zachowku odpowiada wobec osoby uprawnionej do zachowku tylko do wysokości własnego zachowku. Osoba uprawniona ma obowiązek zaliczenia na własny zachowek tego co otrzymała od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku, lub zapisu zarówno zwykłego jak i windykacyjnego. Jeśli jednak osoba uprawniona w powyższy sposób coś uzyskała ale te przysporzenia są wartości niższj niż należny jej zachowek, wówczas ma ona prawo do domagania się uzupełnienia zachowku od osoby zobowiązanej.

Zachowek może zostać zapłacony dobrowolnie lub przymusowo. To drugie zaspokojenie zachowku łączy się najczęściej z koniecznością wystąpienia na drogę sądową i uzyskania wyroku zasądzającego. Jeśli po jego wydaniu dłużnik również nie zaspokoi tego roszczenia można je wyegzekwować za pośrednictwem komornika sadowego w postępowaniu egzekucyjnym.

Opodatkowanie zachowku

Z chwilą wyegzekwowania zachowku powstaje pytanie odnośnie jego opodatkowania oraz opodatkowania  należnych od zachowku odsetek.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 5) ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. z dnia 21 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043)) – dalej PodSpadDar.U

Podatkowi od spadków i darowizn, zwanemu dalej „podatkiem”, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.

Co do zasady PodSpadDar.U nakłada obowiązek zapłacenia podatku od zachowku. Obowiązek ten zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2a) PodSpadDar.U powstaje z chwilą zaspokojenia roszczenia, tj. dobrowolnej zapłaty przez zobowiązanego lub przymusowo wyegzekwowanego przez komornika. Momentem zaspokojenia roszczenia będzie w praktyce otrzymanie gotówki lub np. uznanie środków pieniężnych na rachunku bankowym.

Zwolnienie z podatku

Powstanie obowiązku podatkowego (czyli zapłacenie zachowku lub jego wyegzekwowanie) implikuje możliwość uzyskania zwolnienia się od tego podatku. Zwolnienie z podatku jednak nie następuje z automatu lecz wymaga zgłoszenia otrzymania zachowku.

Zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 1) PodSpadDar.U:

Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2 (…).

Zgłoszenie powinno nastąpić w urzędzie skarbowym na druku SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od zapłacenia lub wyegzekwowania zachowku. Niezłożenie tej deklaracji lub złożenie po upływie 6 miesięcy od uzyskania zachowku powoduje obowiązek zapłaty podatku na zasadach ogólnych przewidzianych w ustawie o podatku od spadków i darowizn.

Należy jednak pamiętać, że zachowek do kwoty 9637 zł  nie podlega podatkowi.

Podatek od zachowku oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal:

Odsetki od zachowku a podatek

Należy też zauważyć, iż w pewnym momencie aktualizuje się roszczenie o odsetki za niespełnienie zachowku. Z uwagi jednak na trudności z określeniem podstawy do obliczenia zachowku żądanie zapłaty zachowku może się precyzować w różnych sytuacjach w różnym czasie. Z chwilą kiedy to żądanie może już zostać uznane za precyzyjne z tą chwilą należy zacząć liczyć odsetki za opóźnienie.

W orzeczeniu z dnia 14 marca 2017 roku Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 436/16 wyraził pogląd, iż:

• W sprawach o zachowek stan opóźnienia należy określać indywidualnie, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, unikając wszelkiego automatyzmu.
• stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku, co może mieć miejsce także w dacie poprzedzającej datę wyrokowania.

Jakie przepisy regulują opodatkowanie odsetek od zachowku?

Odsetki od zachowku nie podlegają jednak ustawie o podatku od spadków i darowizn a zatem nie podlegają także zwolnieniu podmiotowemu, o którym mowa w art. 4a PodSpadDar.U. Odsetki podlegają podatkowi dochodowemu od osób fizycznych.

Wynika to z tego, że odsetki zostały uregulowane odmiennie od zachowku w KC. Stanowią one wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy zamiennych, ewentualnie rekompensatę za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody z innych źródeł uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, z wyjątkiem alimentów na rzecz dzieci, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12–14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Z powyższego wynika, że jakkolwiek odsetki od zachowku nie zostały wymienione jako przykładowe inne źródło dochodu, niemniej jednak taki mają charakter i urzędy skarbowe w taki sposób je traktują.

Wpływ zapłaty zachowku na obowiązek podatkowy zobowiązanego

Jeśli zapłaty zachowku dokonała osoba, która zapłaciła już podatek od spadków i darowizn albo będzie zobowiązana go zapłacić wówczas:

• w pierwszym przypadku ma ona prawo do złożenia korekty zeznania podatkowego
• zaś w drugim przypadku pomniejsza ona wartość spadku o dług w postaci spełnionego zachowku.

Autor: Marcin Budziak, radca prawny

Więcej o sprawach spadkowych piszemy tutaj. Zobacz także nasz profil firmowy na google.