Przedmiot opodatkowania

Podatek od spadków i darowizn zobowiązane są ponosić tylko osoby fizyczne.  Podatkowi podlega nabycie  własności rzeczy lub praw majątkowych, które znajdują się lub są wykonywane na terytorium Polski. Do rzeczy zaliczamy przedmioty ruchome (np. komputer) i nieruchomości (grunty, budynki, części budynków), prawa majątkowe to np. własność. Podatek nie będzie zatem dotyczył nabycia praw niemajątkowych, związanych z osobą spadkodawcy czy darczyńcy (np. osobistych praw autorskich).

Opodatkowane jest między innymi nabycie wskazanych rzeczy i praw majątkowych tytułem darowizny lub na podstawie polecenia darczyńcy ale również dziedziczenia czy zachowku. Nie ma znaczenia, czy spadek przysługuje przez powołanie w testamencie, czy dziedziczenie ustawowe. Nie ma również znaczenia, czy umowę darowizny  zawarto w prawidłowej formie. Inne podstawy związane z wolą spadkodawcy, które zobowiązują do zapłaty omawianego podatku to nabycie rzeczy lub praw majątkowych tytułem:

• zapisu i dalszego zapisu. Zwykły zapis to zobowiązanie spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Jeżeli to nabywca świadczenia jest zobowiązany wobec innej jeszcze osoby wówczas jest to zapis dalszy;
• zapisu windykacyjnego. W testamencie w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot z chwilą śmierci spadkodawcy;
• polecenia testamentowego – jest to obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, który spadkodawca kieruje wobec spadkobiercy lub na zapisobiercy, nie czyniąc nikogo wierzycielem.

Powstanie obowiązku podatkowego

Co do zasady podatek od spadków i darowizn płaci nabywca rzeczy lub praw majątkowych. W przypadku darowizny uczynionej w formie aktu notarialnego podatek pobierany jest przez notariusza, który odprowadza go do właściwego urzędu skarbowego. Obowiązek podatkowy powstaje w zależności od tytułu na podstawie, którego następuje nabycie:

• dziedziczenie – z chwilą przyjęcia spadku
• zapis zwykły, dalszy zapis lub polecenie testamentowe – z chwilą ich wykonania
• zachowek – z chwilą zaspokojenia roszczenia przez zobowiązaną osobę
• zapis windykacyjny – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego
• darowizna – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego. Przy zawarciu umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia
• polecenie darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia

Należy pamiętać, że złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku jest zastrzeżone terminem. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania.

Zwlekanie ze złożeniem oświadczenia nie jest sposobem na zablokowanie powstania obowiązku podatkowego. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy jest bowiem jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W terminie 1 miesiąca od wystąpienia powyższych zdarzeń należy złożyć zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych do właściwego naczelnika urzędu skarbowego.

Zwolnienie od podatku od spadków

Zwolnione od zapłaty podatku jest nabycie rzeczy lub praw majątkowych przez:

• małżonka,
• zstępnych (potomków),
• wstępnych (rodziców, dziadków),
• pasierba,
• rodzeństwo,
• ojczyma i
• macochę.

Osoby te są tak zwaną grupą zerową, o której nie ma mowy wprost w ustawie. Wskazane osoby korzystają ze zwolnienia jedynie po spełnieniu następujących warunków:

1. nabycie od tej samej osoby w okresie 5 lat łącznie majątek wartości przekraczającej kwotę 9637 zł. Poniżej tej kwoty nie ma obowiązku zapłaty podatku. O zwolnienie należy ubiegać się wyłącznie w sytuacji nabycia rzeczy lub praw majątkowych o wartości przekraczającej tę kwotę
2. zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy:

• od dnia powstania obowiązku podatkowego, gdy podstawą nabycia jest zapis, zapis windykacyjny, polecenie, zachowek, darowizna, polecenie darczyńcy
• od uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku

Zwolnienie od podatku od darowizn

Ustawa wyróżnia trzy grupy podatkowe:

• I grupa: małżonek, zstępni (potomstwo), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie
• II grupa: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych
• III grupa:  inni nabywcy

Nie musi płacić podatku od spadków i darowizn nabywca środków pieniężnych w drodze darowizny jeżeli otrzymał kwotę mniejszą niż:

• 9637 zł – jako osoba z I grupy podatkowej
• 7276 zł – jako osoba z II grupy podatkowej
• 4902 zł – jako osoba z III grupy podatkowej

Jeżeli darowizna to środki pieniężne ponad kwotę 9637 zł i nabywa ją osoba z tak zwanej grupy zerowej to oprócz zgłoszenia we wskazanym terminie musi spełnić dodatkowy warunek. Do zgłoszenia należy dołączyć dokument, który udowadnia, że otrzymała środki na swój rachunek płatniczy albo inny niż płatniczy w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo przekazem pocztowym.

Osoba taka nie ma obowiązku zgłaszać nabycia, gdy następuje ono na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Analogicznie, gdy w tej formie któraś ze stron złożyła oświadczenie woli (np. darowizna).

Podatek od spadków i darowizn a przekroczenie  terminu zgłoszenia

Zwolnienie od podatku po przekroczeniu 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie nabycia jest możliwe. Należy je złożyć nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o nabyciu. Zgłoszenie powinno uprawdopodobnić, że wiedzę o nabyciu dana osoba uzyskała później niż w zasadniczym 6-miesięcznym terminie.

Brak zgłoszenia nabycia spadku (złożenia deklaracji) w terminie powoduje konieczność zapłaty podatku na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Niewątpliwie przykładem uzasadniającym przekroczenie 6 – miesięcznego terminu może być pandemia wywołana koronawirusem. Zaznaczyć przy tym należy, iż obecnie nie istnieje przepis w ustawie o podatku od spadków i darowizn pozwalający na przywrócenie terminu do złożenia deklaracji po terminie – ze względu na szczególne okoliczności. Powyższe niewątpliwie powinno przybrać formę przepisu ustawowego, ale na taki nadal czekamy. 

Przedawnienie zobowiązania w podatku od spadków i darowizn

Podatek od spadków i darowizn podlega ogólnej zasadzie z art. 70 ordynacji podatkowej. Przepis ten wskazuje, że zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Przy nabyciu w drodze dziedziczenia obowiązek zapłaty podatku powstaje z chwilą przyjęcia spadku. W art. 6 ust 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn wprowadzono istotne dla obliczania terminu przedawnienia zastrzeżenie: Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.

Przytoczony przepis działa w sytuacji, gdy podatnik wstrzyma się z zapłatą podatku do uprawomocnienia orzeczenia o stwierdzeniu nabyciu spadku. W praktyce jest to częste jeśli nie ma pewności co do tego kto nabywa spadek. Przepis znajdzie zastosowanie także wtedy, gdy podatnik zgłosi nabycie w dowolnie obranej chwili. Wówczas dopiero od końca roku w którym podatnik powołał się na te okoliczności rozpoczyna bieg 5 letni termin przedawnienia. Nie ma żadnych przeszkód, aby obowiązek podatkowy, który powstał w 2020 roku, w sytuacji gdy prawomocne postanowienie Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku zapadło w 2025 roku, przedawnił się dopiero w roku 2030.

Zapraszamy na naszą stronę na facebooku oraz google. Zobacz także nasz artykuł o dziedziczeniu tutaj.