Zbiór istotnych orzeczeń Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w sprawach  spadkowych, podziałów majątków, działów spadków, rozliczenia nakładów itp. 

1. SPIS TREŚCI

   • Komu przysługuje zachowek i jak go obliczyć?
   • Zachowek a darowizny doliczane do spadku (art. 993 KC)
   • Zachowek a zapis windykacyjny – rozliczenia i kolizje
   • Czy można nie zapłacić zachowku? Zasady współżycia społecznego i art. 5 KC
   • Zmniejszenie zapisów i poleceń dla ochrony zachowku (art. 1003 KC)
   • Jak skutecznie podważyć testament? (art. 945 KC)
   • Testament ustny – obawa śmierci i rygory ustawowe (art. 952 KC)
   • Wydziedziczenie – skuteczność, przesłanki i spory sądowe (art. 1008 KC)
   • Błąd, groźba i choroba psychiczna jako podstawa nieważności testamentu
   • Jak przeprowadzić dział spadku? Tryb sądowy i zakres rozliczeń
   • Rozliczenie nakładów między spadkobiercami przy dziale spadku
   • Spłata długów spadkowych przez jednego ze spadkobierców – co z rozliczeniem?
   • Podział majątku po rozwodzie – co wchodzi w skład majątku wspólnego?
   • Nierówny podział majątku – „ważne powody” z art. 43 §2 KRiO
   • Rozliczenie nakładów i wydatków między majątkiem wspólnym a osobistym (art. 45 KRiO)
   • Podział majątku a kredyt hipoteczny – co z długiem po rozwodzie?
   • Roszczenia przy zniesieniu współwłasności – art. 618 §1 KPC w praktyce
   • Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wspólnej – kto komu i ile?
   • Prekluzja roszczeń po podziale – co trzeba zgłosić w jednej sprawie (art. 618 §3 KPC)?
   • Odrzucenie spadku – terminy, forma i skutki (art. 1015 KC)
   • Zrzeczenie się dziedziczenia – umowa z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 KC)
   • Spłata wspólnych zobowiązań – czy można żądać zwrotu od byłego małżonka lub współspadkobiercy?
   • 24. rozłożenie spłaty na raty

   Komu przysługuje zachowek i jak go obliczyć?

2. Zachowek a darowizny doliczane do spadku (art. 993 KC)

3. Zachowek a zapis windykacyjny – rozliczenia i kolizje

4. Czy można nie zapłacić zachowku? Zasady współżycia społecznego i art. 5 KC

5. Zmniejszenie zapisów i poleceń dla ochrony zachowku (art. 1003 KC)

6. Jak skutecznie podważyć testament? (art. 945 KC)

7. Testament ustny – obawa śmierci i rygory ustawowe (art. 952 KC)

8. Wydziedziczenie – skuteczność, przesłanki i spory sądowe (art. 1008 KC)

9. Błąd, groźba i choroba psychiczna jako podstawa nieważności testamentu

10. Jak przeprowadzić dział spadku? Tryb sądowy i zakres rozliczeń

11. Rozliczenie nakładów między spadkobiercami przy dziale spadku

12. Spłata długów spadkowych przez jednego ze spadkobierców – co z rozliczeniem?

13. Podział majątku po rozwodzie – co wchodzi w skład majątku wspólnego?

14. Nierówny podział majątku – „ważne powody” z art. 43 §2 KRiO

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 czerwca 2019 r., V CSK 581/18
    Teza

    1. Artykuł 618 § 3 KPC nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z małżonków po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale.

    2. Dla oceny stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego nie mają przesądzającego znaczenia wyliczenia czysto matematyczne, jednak wynikająca z ocennego charakteru przesłanek z art. 43 § 2 KRO, swoboda orzecznicza przy rozstrzyganiu wniosku o ustalenie nierównych udziałów, nie może przerodzić się w dowolność. Różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków może uzasadniać ustalenie nierównych udziałów wtedy, gdy różnica jest istota i wyraźna. Nie jest też obojętna proporcja, w jakiej rzeczywisty wkład małżonków w powstanie majątku, pozostaje do wartości całego majątku. Drugą konieczną przesłanką dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów jest wykazanie, że za takim rozstrzygnięciem przemawiają ważne powody, oceniane przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, bo otrzymanie przez jednego z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania on się nie przyczynił, pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami.

     

15. Rozliczenie nakładów i wydatków między majątkiem wspólnym a osobistym (art. 45 KRiO)

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 lutego 2024 r., I CSK 3981/23

    Teza

    Strona żądająca rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, jest zobowiązana do zgłoszenia roszczenia prawidłowy sposób, bowiem sąd nie jest zobowiązany do działania w powyższym zakresie z urzędu. Żądanie takie strona oczekująca rozstrzygnięcia o nakładach poczynionych z majątku osobistego (wcześniej odrębnego) na majątek wspólny winna zgłosić w sposób precyzyjny i nie budzący wątpliwości na piśmie. Zatem dla rozliczenia nakładów z majątku osobistego małżonka na majątek objęty wspólnością majątkową niezbędne jest zgłoszenie stosownych roszczeń, w sposób odpowiadający wymogom przewidzianym dla pozwu.

    Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 17 lutego 2021 r., I ACa 1026/19

    Teza

    Zasadą przy rozstrzyganiu o roszczeniach z tytułu nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego jest droga procesu cywilnego i oparcie się na przepisach Kodeksu cywilnego, a nie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

16. Podział majątku a kredyt hipoteczny – co z długiem po rozwodzie?

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 sierpnia 2021 r., V CSKP 131/21

    Teza

    1. W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przyznając tę nieruchomość na własność jednemu z nich – ustala jej wartość z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, chyba że zachodzą istotne powody przemawiające za jego uwzględnieniem.

    2. Rozporządzenie – po ustaniu wspólności ustawowej – przez jednego z małżonków, bez zgody drugiego małżonka, udziałem w przedmiocie majątkowym objętym wspólnością ustawową jest bezskuteczne o tyle, o ile narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale majątku wspólnego. O bezskuteczności tego rozporządzenia orzeka sąd w toczącym się postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności. Konsekwencją ustalenia bezskuteczności tych czynności prawnych jednego z małżonków jest dokonanie podziału wspólnej masy majątkowej tak, jakby rozporządzenie to – w zakresie uznanym za bezskuteczne – nie zostało w ogóle zdziałane.

    Ustalenie wartości nieruchomości małżonków z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego

    Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 5 lutego 2021 r., I ACa 472/20

    Teza

    W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.

    Podział majątku wspólnego małżonków obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 grudnia 2020 r., V CSK 41/19

    Teza

    I.W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przyznając tę nieruchomość na własność jednego z nich – ustala jej wartość z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, chyba że zachodzą istotne powody przemawiające za jego uwzględnieniem.

17. Roszczenia przy zniesieniu współwłasności – art. 618 §1 KPC w praktyce

    Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 13 stycznia 2022 r., I ACa 528/20

    Teza

    Intencją uregulowania zawartego w art. 618 KPC jest to, by wraz ze zlikwidowaniem – na skutek przeprowadzenia postępowania działowego (art. 686 i 688 KPC) – stanu współuprawnienia między współwłaścicielami, dokonać ostatecznego zakończenia rozrachunku między nimi (art. 618 KPC). W konsekwencji zasadne jest przyjęcie rozpoznania w postępowaniu o zniesienie współwłasności, o dział spadku i podział majątku wspólnego także sporów dotyczących wzajemnych rozliczeń między współwłaścicielami, spadkobiercami lub małżonkami, dążąc do koncentracji sporów wiążących się z tymi rodzajami postępowań. Co istotne, art. 618 KPC identyfikując spory wynikające z posiadania rzeczy odnosi się do nich bez względu na podstawę prawną powstania sporu. Tym samym w tym zakresie mieszczą się też spory mające swe źródło w przepisach kodeksu cywilnego o stosunkach między współwłaścicielami do czasu zniesienia współwłasności. Skoro zatem w ramach stosunków między współwłaścicielami mieszczą się także rozliczenia wynikające ze zdarzeń ocenianych wedle przesłanek art. 224 i 225 KC, nie sposób przyjąć, że w ramach sporów wynikających z posiadania rzeczy nie mieszczą się także i te, które wynikają z utraty pożytków bądź pogorszenia stanu rzeczy. Tym bardziej, iż roszczenia te funkcjonalnie powiązane są z kwestiami badanymi w postępowaniu działowym, skoro ewentualne pogorszenie stanu rzeczy podlegającej podziałowi ma wpływ na ustalaną jej wartość.

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 kwietnia 2021 r., III CZ 6/21

    Teza

    W postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości rozstrzygane są kwestie nie tylko związane z podziałem nieruchomości i rozliczeniem finansowym w postaci dopłat czy spłat, ale także rozpoznawane są zgłoszone przez uczestników roszczenia dotyczące wydatków i nakładów na wspólną nieruchomość. Kompleksowość i zarazem w wielu wypadkach integralność postanowień co do istoty w tego rodzaju sprawach powoduje, że w razie uznania zasadności zarzutów w ramach kontroli instancyjnej oraz naruszeń prawa, uwzględnianych z urzędu (art. 618 § 1 i 2 KPC) w sytuacji, gdy stwierdzone wadliwości zaskarżonego orzeczenia mają wpływ na sposób podziału i ostateczne rozliczenia, zachodzi podstawa do uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji w całości, niezależnie od zakresu zaskarżenia określonego w środku odwoławczym.

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 kwietnia 2021 r., II CSKP 41/21

    Teza

    1. W postępowaniu o zniesienie współwłasności możliwe jest dokonanie rozliczeń z tytułu nakładów poniesionych na rzecz wspólną (art. 618 § 1 KPC). Podstawą materialnoprawną rozliczenia nakładów na rzecz wspólną pomiędzy współwłaścicielami jest art. 207 KC, zgodnie z którym pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. W powołanym przepisie chodzi o szerokie rozumienie wydatków na rzecz wspólną, obejmujące wszystkie wydatki, jak i nakłady. Nie są jednak nakładem na rzecz wspólną środki finansowe wydatkowane przez współwłaściciela na jej nabycie.

    2. Ewentualne rozliczenia pomiędzy współwłaścicielami w związku z poniesieniem przez każdego z nich ceny nabycia rzeczy bądź udziałów we współwłasności rzeczy co do zasady nie podlegają rozpoznaniu w postępowaniu o zniesienie współwłasności (art. 618 § 1 KPC). Jeżeli jednak zostaną one rozpoznane w tym postępowaniu, nawet jeśli doszło w ten sposób do naruszenia przepisów KPC normujących tryby postępowania, to nie zachodzi nieważność postępowania, a prawomocne orzeczenie sądu, który merytorycznie rozpoznał i rozstrzygnął te roszczenia w ramach zniesienia współwłasności zyskuje walor prawomocności formalnej i materialnej.

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 września 2019 r., II CSK 88/18

    Teza

    W sytuacji gdy małżonkowie wspólnie zaciągnęli zobowiązanie kredytowe, a artykuł 618 § 3 KPC nie wyłącza dochodzenia między nimi roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, to zasadnym jest przyjęcie, że ustalając wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego prawa własności nieruchomości, obciążonego hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, powinno uwzględnić się wartość rynkową tego prawa z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego. Bowiem fakt zakończenia postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej, nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego.

    Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 lipca 2019 r., I CSK 713/17

    Teza

    W razie podziału majątku wspólnego i przyznaniu jednemu z byłych małżonków nieruchomości obciążonej hipoteką, wartość tego składnika nie powinna uwzględniać wartości obciążenia. W przypadku podziału obejmującego hipotekowaną nieruchomość i jej przyznanie na własność jednemu z małżonków oboje uczestnicy pozostając stronami umowy kredytowej są w dalszym ciągu dłużnikami wierzyciela hipotecznego, który w dalszym ciągu w zakresie spłaty zaciągniętego przez nich kredytu może jej dochodzić od każdego z nich. Podział majątku wspólnego nie wpływa na status byłych małżonków jako dłużników. W razie dokonania spłaty przez jednego z nich może on dochodzić w przyszłości połowy wartości dokonanej spłaty w drodze regresu między dłużnikami solidarnymi na podstawie art. 376 KC. Przyszłe roszczenie regresowe nie podlega rozliczeniu na podstawie art. 618 § 1 KPC.

18. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wspólnej – kto komu i ile?

    Postanowienie Sądu Rejonowego w Piszu – I Wydział Cywilny z dnia 18 września 2019 r., I Ns 239/18
    Teza

    Fakt korzystania przez małżonka z lokalu wchodzącego w skład majątku wspólnego i pobierania z niego pożytków z wyłączeniem drugiego małżonka uzasadnia oddalenie roszczenia pierwszego z małżonków o rozliczenie kosztów utrzymania przedmiotowego lokalu.

19. Prekluzja roszczeń po podziale – co trzeba zgłosić w jednej sprawie (art. 618 §3 KPC)?

20. Odrzucenie spadku – terminy, forma i skutki (art. 1015 KC)

21. Zrzeczenie się dziedziczenia – umowa z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 KC)

Spłata wspólnych zobowiązań – czy można żądać zwrotu od byłego małżonka lub współspadkobiercy?