Upływ terminu przedawnienia a hipoteka. Upływ terminu przedawnienia wierzytelności wcale nie musi oznaczać braku możliwości wyegzekwowania należności. Na uprzywilejowanej pozycji znajdują się ci wierzyciele, którzy zabezpieczyli wierzytelność ustanawiając hipotekę na nieruchomości.
SPIS TREŚCI
Istota przedawnienia
Przedawnienie polega na tym, że po upływie pewnego terminu (określonego w art. 118 k.c.) dłużnik może uchylić się od zaspokojenia roszczenia. Ogólna zasada wyrażona w art. 117 k.c. stanowi, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.
Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia
Co do zasady wierzyciel, który wystąpi z powództwem w celu zaspokojenia przedawnionej wierzytelności przegra proces i poniesie koszty postępowania. Aby tak się stało dotychczas dłużnik musiał podnieść w procesie zarzut przedawnienia. Obecnie po zmianach w kodeksie cywilny z dn. 09.07.2018r. warunek ten nie obowiązuje w stosunku do dłużników będących konsumentami. Sąd z urzędu bada kwestię przedawnienia w sprawie przeciwko konsumentowi. W stosownym przypadku uwzględnia zarzut i oddala powództwo. Dłużnik może jednak zrzec się skorzystania z zarzutu przedawnienia. Skuteczne zrzeczenie się może nastąpić tylko po upływie terminu przedawnienia. Zrzeczenie się nie podlega odwołaniu. Powoduje, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo.
Zaspokojenie wierzyciela z przedawnionej wierzytelności
Sytuacja wygląda korzystniej dla wierzyciela, gdy jego wierzytelność została zabezpieczona przez ustanowienie hipoteki na nieruchomości. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność bez względu na to czyją własnością stała się nieruchomość, na której została ustanowiona. Hipoteka daje pierwszeństwo zaspokojenia się przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
W praktyce może zajść sytuacja, że wierzyciel ma jednego lub dwóch dłużników. Występują dłużnik osobisty i rzeczowy. Dłużnik osobisty to ten, który jest wobec wierzyciela zobowiązany na podstawie danego stosunku prawnego (np. z umowy). Dłużnik rzeczowy czyli ten, którego własność stanowi nieruchomość, na której ustanowiono hipotekę. Najczęściej dłużnik osobisty i rzeczowy to ta sama osoba. Jeżeli jednak dłużnik osobisty sprzeda nieruchomość wtedy nabywca staje się dłużnikiem rzeczowym wobec wierzyciela.
Art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece stanowi:
Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne.
Z powyższego wynika, że upływ terminu przedawnienia nie zamyka drogi do zaspokojenia roszczenia z wyłączeniem odsetek.
Istota art. 77 ustawy o księgach wieczystych
Istotę powołanego art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wyjaśnia Wyrok Sądu Najwyższego z dn. 20.02.2018r. (V CSK 212/17):
Skutki przedawnienia wierzytelności hipotecznej polegają na tym, że właściciel przedmiotu hipoteki nie może skutecznie podnieść wobec wierzyciela hipotecznego zarzutu przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Według dominującego ujęcia, wierzyciel hipoteczny może domagać się zapłaty tytułem zaspokojenia swej wierzytelności od dłużnika osobistego lub od właściciela przedmiotu hipoteki.
W kwestii przedawnienia mogą zachodzić następujące konfiguracje:
- Dłużnik osobisty i dłużnik rzeczowy to ta sama osoba – wówczas wierzyciel może zaspokoić się z nieruchomości mimo upływu terminu przedawnienia.
Dłużnik może wprawdzie skutecznie podnieść zarzut przedawnienia ale jedynie do kwoty nadwyżki wierzytelności ponad kwotę zabezpieczoną hipoteką
Jak orzekł Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dn. 20.04.2018r. (I AGa 68/18):
Jeżeli właściciel nieruchomości jest zarazem dłużnikiem osobistym, przedawnienie nie pozbawia wierzyciela hipotecznego uprawnienia do zaspokojenia się z nieruchomości Jeżeli wierzytelność hipoteczna będzie od niej wyższa, w stosunku do nadwyżki właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje zarzut przedawnienia.
- Wierzyciel ma dwóch dłużników: osobistego i rzeczowego – wtedy zgodnie z art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece mimo przedawnienia roszczenia wobec dłużnika osobistego wierzyciel może uzyskać tytuł egzekucyjny wobec dłużnika rzeczowego. Nie może jednak żądać zaspokojenia przedawnionych odsetek.
- Dłużnik osobisty nie jest dłużnikiem rzeczowym – zachodzi tak w przypadku braku ustanowionej hipoteki. Wtedy dłużnik może skutecznie bronić się zarzutem przedawnienia.
Należy zaznaczyć, że ograniczenie braku możliwości dochodzenia odsetek nie obowiązuje wobec wierzytelności zabezpieczonej hipoteką kaucyjną. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 22.06.2017r. (I ACa 62/17) wskazano:
Przedawnienie roszczenia w stosunku do dłużnika osobistego o odsetki ustawowe za opóźnienie, zabezpieczone przez hipotekę kaucyjną, nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Jak długo hipoteka kaucyjna figuruje w księdze wieczystej, wierzyciel może liczyć na ich zaspokojenie z nieruchomości.
Postępowanie sądowe w sprawie o zaspokojenie przedawnionej wierzytelności
Gdy nastąpi upływ terminu przedawnienia wyegzekwowanie wierzytelności może spowodować konieczność podjęcia takich działań jak:
- Wystąpienie z powództwem przez wniesienie pozwu
- Wystąpienie z wnioskiem o nadanie wyrokowi lub ugodzie sądowej klauzuli wykonalności
Jeżeli wierzytelność nie była dochodzona w postępowaniu sądowym wierzyciel powinien złożyć najpierw pozew np. w postępowaniu upominawczym lub nakazowym. W pozwie oprócz udowodnienia podstawy swojego roszczenia powinien wyraźnie powołać się na treść art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Jako dowód do pozwu załączyć należy odpis z księgi wieczystej obciążonej nieruchomości, gdzie w dziale IV znajduje się wpis hipoteki.
Gdyby dłużnik niebędący konsumentem podniósł w toku postępowania zarzut przedawnienia Sąd rozstrzygając sprawę nie powinien go uwzględnić. Analogicznie w sytuacji skierowania pozwu przeciwko konsumentowi. Skoro Sąd bada z urzędu kwestie przedawnienia powinien dostrzec, że w danym stanie faktycznym znajduje zastosowanie art. 77 o księgach wieczystych i hipotece co powoduje brak możliwości uwzględnienia zarzutu przedawnienia. Gdyby w takiej sytuacji Sąd uwzględnił zarzut przedawnienia i oddalił powództwo należy zaskarżyć orzeczenie Sądu apelacją domagając się zmiany orzeczenia. W tym zakresie sytuacja wierzyciela jest bardziej korzystna niż w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności. Sąd bowiem bada zarzuty i prowadzi postępowanie dowodowe.
W postępowaniu klauzulowym ma to ograniczony zakres.
Klauzula wykonalności
W drugim przypadku, jeśli wierzytelność została już stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądowym wierzyciel powinien wystąpić do Sądu z wnioskiem o nadanie temu wyrokowi klauzuli wykonalności na podstawie art. 782 §1 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 776 k.p.c. Prawomocny wyrok Sądu z klauzulą wykonalności staje się tytułem wykonawczym, który uprawnia do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Tu jednak może pojawić się utrudnienie. Z założenia Sąd w postępowaniu klauzulowym nie bada podstaw materialnych roszczenia ponieważ do tego jest uprawniony Sąd w postępowaniu rozpoznawczym. Jednakże wraz ze zmianami kodeksu postępowania cywilnego w dn. 04.07.2019r. dodano nowy przepis art. 7821 k.p.c. Przepis ten w §1 pkt. 2 pozwala Sądowi na odmowę nadania klauzuli wykonalności jeżeli z okoliczności sprawy i treści tytułu egzekucyjnego wynika, że objęte tytułem wykonawczym roszczenie uległo przedawnieniu. Powyższe nie obowiązuje, gdy wierzyciel przedstawi dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia.
Działania sądu
Sąd z jednej strony ma zbadać czy nastąpił upływ terminu przedawnienia, z drugiej może opierać się na bardzo ograniczonym materiale w postaci: okoliczności sprawy, treści tytułu egzekucyjnego oraz dokumentu, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia, które pochodzą od wierzyciela. Stosowanie innych środków dowodowych w tym zakresie jest niedopuszczalne. Wierzyciel, którego wierzytelność jest zgodnie z prawem przedawniona może nie być w stanie udowodnić zasadności nadania klauzuli wykonalności. Może bowiem powołać się tylko na dowód świadczący o przerwaniu biegu przedawnienia. Wówczas powinien wnieść zażalenie na postanowienie o odmowie nadania klauzuli wykonalności. Następnie przed Sądem rozstrzygającym zażalenie powołać się na korzystne okoliczności i dołączyć stosowne dowody świadczące o zasadności nadania klauzuli.
Ostatecznie wierzyciel mógłby wystąpić z powództwem w oparciu o art. 189 k.p.c. o ustalenie istnienia wierzytelności podlegającej nadaniu klauzuli wykonalności. Po wykazaniu tej okoliczności prawomocne orzeczenie Sądu wierzyciel powinien załączyć do ponownego wniosku o nadanie klauzuli wykonalności.
Gdyby wierzyciel nie mógł skorzystać z dobrodziejstwa jakie daje zabezpieczenie wierzytelności hipoteką warto pamiętać, że przedawnienie wierzytelności nie powoduje jej wygaśnięcia. W uchwale Sądu Najwyższego z dn. 10.11.1995r. (III CZP 156/95) wskazano: „Dłużnik, który po terminie przedawnienia spełnił świadczenie nie może następnie żądać jego zwrotu, chociażby nie był świadomy upływu terminu przedawnienia i związanych z tym skutków prawnych. Spełnił on bowiem należne w świetle prawa zobowiązanie.” Poza tym roszczenia przedawnione mogą być w dalszym ciągu przedmiotem potrącenia.
Zapraszamy na naszą stronę na facebooku oraz google. Zobacz także nasz artykuł o podziale nieruchomości z hipoteką po rozwodzie tutaj.
Autor: Kamil Bielak, aplikant radcowski