Alimenty od dziadków. Obowiązek alimentacyjny dziadków. 

Alimentacja wykonywana przez rodziców

Omówię problem, który pojawił się na kanwie sprawy mojego przyjaciela. Został on pozwany wraz z żoną jako dziadkowie o alimenty na swojego wnuka. Omówię problem w sposób neutralny tak aby czytelnik miał pogląd ogólny na wszelkie kwestie związane z alimentacją dziadków.

Dziecko co do zasady powinno mieć zaspokojone swoje potrzeby bytowe przez rodziców. Jeśli jedno z rodziców nie jest w stanie zaspokoić potrzeb dziecka wówczas obowiązek ten przechodzi na drugiego rodzica. Drugi rodzic odpowiada w części lub całości. Dopóki więc rodzice lub jedno z nich jest w stanie zaspokoić potrzeby dziecka dopóty nie ma podstawy do poszukiwania zaspokojenia tych potrzeb u dziadków. Jeśli więc przykładowo usprawiedliwione potrzeby dziecka jest w stanie zaspokajać w całości tylko matka lub tylko ojciec to nie ma podstaw do tego aby poszukiwać wsparcia w dziadkach. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie daje podstaw do tego aby pozywać dziadków ojczystych z tego powodu, że ojciec nie jest w stanie w ogóle zaspokajać potrzeb dziecka albo z tego powodu, że uzyskanie tych środków na czas byłoby bardzo problematyczne w sytuacji gdy matka pomimo istotnego wysiłku potrzeby te jest w stanie zaspokajać.

Obowiązek alimentacyjny dziadków – podstawa prawna

Zgodnie z art. 132 KRO (kodeksu rodzinnego i opiekuńczego):

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności (a więc np. dziadków) powstaje dopiero wtedy, gdy:

• nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności

albo

• gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi

lub

• gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Kluczowy wyrok Sądu Najwyższego dotyczący obowiązku alimentacyjnego dziadków

W wyroku z 24 maja 1966 r.  w sprawie III CR 89/66 Sąd Najwyższy wskazał, że „Obowiązek utrzymania i wychowania dzieci ciąży przede wszystkim na jego rodzicach. Oznacza to, że jeśli jedno z rodziców nie żyje, obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka spoczywa w zasadzie na drugim z rodziców. Dopiero gdy zostanie ustalone, że pozostały przy życiu rodzic nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dziecko mogłoby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodzi subsydiarny obowiązek dalszych krewnych.” Podobne zapatrywanie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 16 marca 1967 r. w sprawie II CR 88/67,  w którym podniósł, że dopiero gdyby żadne z rodziców nie było w stanie wypełnić swego obowiązku alimentacyjnego, wejdzie w grę posiłkowy obowiązek krewnego dalszego, w danym wypadku dziadków dziecka (art. 132 i 129 § 1 KRO).

Oczywiście rodzice mają zaspokajać wszystkie racjonalne potrzeby dziecka, które służą jego najlepszemu rozwojowi. Są to potrzeby w zakresie utrzymania i wychowania. Rodzice zapewniają dziecku środki utrzymania  i wychowania dopóty, dopóki nie jest ono w stanie samo się utrzymać.

Obowiązek alimentacji dziecka przez rodziców nie powstaje a powstały wygasa lub ulega ograniczeniu w momencie gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania w całości lub w części.

Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Granicą są oczywiście możliwości majątkowe i zarobkowe rodziców a swoistym miernikiem tego m.in. poziom życia na jakim sami żyją.

Zmienne potrzeby dziecka jako konsekwencja poziomu życia rodziców

W trakcie opieki i wychowywania dzieci (alimentacji) losy rodziców (głównie te finansowe) odczuwają prędzej czy później dzieci. Gdy rodzicom się wiedzie, to poziom życia dzieci się zwiększa. Gdy zaś poziom życia rodziców się obniża to i poziom życia dzieci zwykle się obniża. Może się zdarzyć, że obniżenie poziomu życia dzieci obniży się radykalnie w bardzo krótkim czasie. Konsekwencją tego stanu będą zwykle niepowodzenia rodziców na płaszczyźnie biznesowej/pracowniczej. Taka sytuacja może prowadzić do stanu, w którym dziecko przyzwyczajone do wysokiego lub wręcz luksusowego standardu życia zmusimy z dnia na dzień lub w określonej dłuższej perspektywie czasowej do radykalnego obniżenia standardu życia. Co za tym idzie zmienią się także możliwe do zaspokojenia potrzeby.

Zmiana standardu życia rodziców wpływająca na standard życia dzieci

Rodzice (lub jedno z nich, które dotychczas zapewniało ten wysoki standard życia) nie będą w stanie zapewnić dziecku dotychczasowego poziomu życia. Możemy to ocenić w kategoriach braku zapewnienia podstawowych potrzeb dzieci. Potrzeby ukształtowane w dotychczasowym życiu dziecka są bowiem często postrzegane jako usprawiedliwione potrzeby dziecka. Przed sądem strona dochodząca ich zaspokojenia prezentuje je jako potrzeby obiektywne.  W istocie są to natomiast potrzeby odpowiadające minionemu standardowi życia rodziców. Temu standardowi w aktualnej sytuacji rodzice mogą nie być w stanie sprostać. Kwestię tę szczegółowo zbada zapewne sąd.  Niezapewnienie dziecku dotychczasowych potrzeb postrzegane jest w sposób nieusprawiedliwiony jako niezapewnienie usprawiedliwionych potrzeb małoletniego. Pełnomocnik procesowy zapewne zadba o tą kwestię.

Dotychczasowe potrzeby częstokroć wynikały z dobrostanu rodziców.  Były więc usprawiedliwione tylko na ten moment gdy rodzice prowadzili wysoki standard życia. Jest to zgodne z zasadą prawa do równej stopy życiowej rodziców i dzieci. Gdy rodzice zaczęli żyć wraz z dzieckiem na niższym poziomie wówczas dotychczas zaspokajane potrzeby dziecka nie są usprawiedliwione. Usprawiedliwione są zwykle takie potrzeby, jakie wynikają z poziomu życia rodziców. Tak się dzieje ponieważ podstawową miarą wysokości obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci są możliwości zarobkowe i majątkowe rodziców. Jeśli zatem te możliwości rodziców z dnia na dzień się kurczą to dziecko musi przestawić się i dostosować do tych możliwości. Sąd zaś przy orzekaniu o alimentach winien tą okoliczność uwzględnić.

Reasumując powyższe. Jeśli rodzice z jakichś względów nie są w stanie zapewnić dziecku wszystkich dotychczasowych potrzeb dziecka to nie oznacza jeszcze, że potrzeby te muszą zapewnić dziadkowie. Jeśli np. jedno z rodziców straci pracę a drugie z rodziców będzie miało pracę lub dochody z działalność gospodarczej, co w efekcie doprowadzi do obniżenia standardu życia całej rodziny to nie oznacza to jeszcze, że ten obniżony standard winni wyrównać wnukowi dziadkowie.

Alimenty od dziadków

Alimenty od dziadków to instytucja którą przy odpowiedniej interpretacji przepisów znajdujemy w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w art. art. 128, 129, 132 i 133 (KRO). Znajduje ona zastosowanie wówczas, kiedy nie ma rodziców lub pojawią się istotne problemy w alimentacji dziecka przez rodziców.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego dziadków

Alimenty od dziadków na wnuków można dochodzić gdy spełnimy przesłanki określone w art. 132 KRO ale także wówczas gdy wnuk znalazł w niedostatku (art. 133 § 2 KRO). Jeśli zatem wnuk miał zaspokojone podstawowe potrzeby na przeciętnym poziomie to wówczas dziadkowie nie muszą zaspokoić innych potrzeb.  Np. tych, które powstały w czasie gdy rodzicom wiodło się lepiej lub wręcz kiedy prowadzili luksusowy tryb życia.

Stan niedostatku dziecka uprawnionego do alimenty od dziadków

Jeśli więc nie zdarza się aby dziecko, np.:

• bywało głodne
• nosiło nieadekwatnie do pory roku ubranie
• miało braki w zakresie zaopatrzenia w przybory szkolne
• nie uczestniczyło we wszystkich podstawowych akcjach organizowanych przez szkołę będących elementem integracji społecznej
• nie zażywało leków zalecanych przez lekarzy w procesie leczenia
• miało problemy ze spokojnym wypoczynkiem
• bywało brudne

wówczas można uznać, że dziecko nie znajduje się w niedostatku. W takim zaś wypadku powództwo o alimenty w stosunku do dziadków winno zostać oddalone.

W praktyce sądowej bywa oczywiście różnie i najczęściej w pozwie wskazujemy dotychczasowy koszt utrzymania dziecka przez rodziców. Jeśli okaże się, że rodzice nie są w stanie zaspokoić potrzeb dziecka na tym poziomie dopozywani bywają dziadkowie. Tymczasem dziadków możemy pozwać tylko wówczas gdy utrzymanie jakie zapewniają rodzice powoduje u dziecka stan niedostatku. Tylko taki bowiem stan umożliwia, zgodnie z KRIO pozwanie o alimentację dziecka jego dalszych krewnych jakimi są dziadkowie.

Im większe są możliwości zobowiązanych w dalszej kolejności, tym łatwiej przyjmować należy, że osoba w bliższej kolejności zobowiązana nie jest w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi. (tak J. Gwiazdomorski, w: System Prawa Rodzinnego, s. 1031). Pogląd ten jednak może mieć w niektórych wypadkach znaczenie praktyczne.  Jednak jako taki nie znajduje on uzasadnienia prawnego w przepisach odnoszących się do obowiązku alimentacyjnego dalszych krewnych.

Obrona dziadków przed alimentami na wnuków

Kontynuując. Dziadkowie broniąc się przed pozwem ze strony jednego lub obojga rodziców o alimenty na wnuka winni wykazywać, iż:

• brak jest przesłanek z art. 132 KRO,
• koszty utrzymania wnuka jakie mają ew. pokryć nie powinny być wyższe niż te niezbędne do usunięcia stanu niedostatku wnuka.
• część ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego jest wyższa od ich możliwości majątkowych i zarobkowych w stosunku do możliwości majątkowych i zarobkowych pozostałych dziadków

Przykład

Jeśli przykładowo rodzice lub jedno z nich pozywa dziadków wskazując, że koszt utrzymania małoletniego np. 5 – latka wynosi np. 5000,00 złotych a rodzice są w stanie zapewnić dziecku ze swej strony koszt jego utrzymania na poziomie tylko 2000,00 złotych to powództwo w ich przypadku powinno zostać oddalone w całości. Przy zdrowym co do zasady 5 – latku jego koszt utrzymania na poziomie, w którym nie znajduje się on w niedostatku to kwota z pewnością poniżej 1500,00 złotych.

Zdajemy sobie oczywiście sprawę, że pojęcie niedostatku jest nieostre i w każdym przypadku może oznaczać inną sumę. Niemniej jednak trudno sobie wyobrazić aby przy bardzo oszczędnym gospodarowaniu nie można było utrzymać 5 – letniego dziecka za 1000,00 złotych. Nie piszę tu o zapewnieniu przeciętnego standardu życia 5 – latka w 2022 roku.  Piszę o  utrzymaniu go na takim poziomie, który zapobiegnie stanowi jego niedostatku. To jest bowiem granica po przekroczeniu której zaczyna się odpowiedzialność dziadków. Taką odpowiedzialność dziadków statuuje tak jak napisałem Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 133 § 2 KRO.

Alimenty od dziadków. Zakres obowiązku alimentacyjnego dziadków

Dziadkowie są obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Wynika to z  art. 129 § 2 KRO. Wnuk nie może więc żądać od jednego z dziadków zaspokojenia całości jego usprawiedliwionych potrzeb. Nawet, jeżeli dziadek ten byłby w stanie zaspokoić te potrzeby w całości a pozostali dziadkowie w mniejszej części.

Obowiązek alimentacyjny babki nie polega na przerzuceniu na nią niespełnionego obowiązku alimentacyjnego ojca dzieci, może ona bowiem być zobowiązana jedynie do takich świadczeń, na jakie pozwalają jej możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również jej usprawiedliwionych potrzeb (art. 135 § 1 KRO) – tak Sąd Najwyższy w wyroku z 9 października 1976 r.w sprawie III CRN 205/76. Innymi słowy zakres świadczeń alimentacyjnych dziadków jest węższy od świadczeń rodziców.

Którzy dziadkowie mają płacić alimenty gdy np. ojciec nie spełnia swojego obowiązku?

Nie jest tak, że w wypadku gdy, np. ojciec nie wypełnia swojego obowiązku alimentacyjnego w ogóle a matka nie jest w stanie podołać samodzielnie utrzymać dzieci to obowiązek alimentacyjny powstaje tylko w stosunku do dziadków ojczystych. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi tylko o powstaniu obowiązku alimentacyjnego dalszych krewnych. W art. 129 KRO czytamy: § 1 Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. § 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

W sytuacji aktualizacji obowiązku alimentacyjnego dziadków do alimentacji są zobowiązani hipotetycznie wszyscy dziadkowie.  Zobowiązani będą więc zarówno dziadkowie ojczyści jak i macierzyści. Zobowiązani w praktyce będą jednak tylko niektórzy.  Będą to ci dziadkowie, których możliwości majątkowe i zarobkowe na to pozwalają. Od wyboru uprawnionego zależy, których pozwie.

Problemy procesowe przy alimenty od dziadków

Problem praktyczny powstaje wówczas gdy pozwanym jest jeden z dziadków. Wówczas bowiem należałoby wykazać jakie są możliwości majątkowe i zarobkowe pozostałych dziadków. Po to aby sprostać ciężarowi udowodnienia, iż zakres żądania odpowiada możliwościom majątkowym w takiej a nie innej części. Z tego względu postuluje się aby uprawniony wnuk pozywając dziadków dokonywał tego wobec wszystkich dziadków. Powinien pozywać zarówno ojczystych jak i macierzystych tak aby możliwym było ustalenie wysokości alimentów należnej od każdego z nich. Gdyby jednak uprawniony nie pozwał wszystkich dziadków a tylko jednego z nich, wówczas sąd – na podstawie art. 194 § 3 KPC – może, na wniosek uprawnionego powoda, wezwać do wzięcia udziału w sprawie także innych zobowiązanych do alimentacji.

W razie wątpliwości zapraszamy do współpracy. Pamiętajcie: nie ma złych czy głupich pytań. Pytajcie o wszystko co dla Was istotne! My musimy się zmierzyć z problemem i Wam odpowiedzieć na każde pytanie!

Podstawa prawna: alimenty od dziadków:

Art. 133 KRO:

§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Art. 132 KRO:

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Art. 129 KRO:

§ 1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

§ 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Autor: Marcin Budziak – radca prawny

Zapraszam:

• Na nasz blog na facebook`u
• do czytania innych naszych artykułów z zakresu prawa rodzinnego na naszym blogu