Alimenty po rozwodzie

Ostatnio klient naszej kancelarii nabrał wątpliwości co do tematu, który poruszyliśmy w artykule Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami. Jego wątpliwości dotyczyły czasokresu trwania obowiązku alimentacyjnego po rozwodzie a w szczególności z czego wynika ograniczenie czasowe (5 letnie) alimentacji pomiędzy małżonkami, wobec których sąd zaniechał orzekania o winie a z czego brak takiego ograniczenia w przypadku obowiązku alimentacyjnego istniejącego pomiędzy małżonkami współwinnymi rozkładowi pożycia.

Art. 60 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRIO)

Wszystko wynika wprost z przepisu art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRIO), którego analizę poniżej przedstawię.

W pierwszej kolejności przeczytajmy przepis art. 60 Krio:

§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

W sprawie rozwodowej możemy mieć do czynienia z wyrokami:

A. z orzeczeniem winy jednej ze stron (jeden z małżonków winny, drugi niewinny),

B. orzeczeniem winy po obu stronach (współwina, oboje małżonkowie winni),

C. nie zawierającymi kwestii winy za rozkład pożycia czyli bez orzekania o winie.

Analiza art. 60 § 1 KRIO

Z art. 60 § 1 KRIO wynika, że przepis dotyczy małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Jaki to małżonek?

• niewinny (rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka – przypadek A). Nie został uznany za wyłącznie winnego bo drugi jest wyłącznie winny.
• współwinny (rozwód z winy obojga – przypadek B. Nie został uznany za wyłącznie winnego bo drugi też jest winny.
• ten, wobec którego sąd zaniechał orzeczenia o winie (rozwód bez orzekania o winie – przypadek C). Nie został uznany za wyłącznie winnego bo sąd nie orzekał w ogóle o jego winie jak i o winie drugiego.

Małżonek rozwiedziony (z przypadku A – ten niewinny oraz każdy z przypadku B i C) może żądać dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom.

Od drugiego małżonka tzn. jakiego? Kto może być zobowiązanym do alimentacji? Od drugiego małżonka to znaczy:

• wyłącznie winnego (przypadek A),
• współwinnego rozwodowi (rozwód z orzeczeniem winy obojga – przyp. B) lub
• wobec, którego sąd zaniechał, tak jak wobec niego orzekania o winie (bez orzekania o winie – przyp. C).

Zakres świadczeń alimentacyjnych małżonka zobowiązanego jest ograniczony jego możliwościami zarobkowymi i majątkowymi.

Obowiązek ten powstaje gdy uprawniony znajduje się w niedostatku.

Co jeszcze wynika z art. 60 § 1 KRIO?

Otóż to, że ten, który został uznany za wyłącznie winnego (przyp. A) nie posiada roszczeń alimentacyjnych wobec małżonka niewinnego. Skoro bowiem tylko ten, który nie został uznany za wyłącznie winnego posiada roszczenie alimentacyjne wobec drugiego to a contrario (z przeciwieństwa), ten który został uznany za wyłącznie winnego takich roszczeń nie posiada.

Podsumowując. Przepis art. 60 § 1 KRIO omawia, w jakich przypadkach po orzeczeniu rozwodu małżonkowie są lub nie są zobowiązani lub uprawnieni do alimentacji wobec siebie.

Małżonek wyłącznie winny nigdy nie będzie uprawniony do alimentacji nawet gdyby znajdował się w niedostatku. W każdym innym przypadku małżonek może żądać alimentacji od drugiego.

Będzie więc uprawniony do alimentacji:

• małżonek współwinny,
• ten wobec którego sąd zaniechał orzekania o winie i – co oczywiste –
• ten uznany za niewinnego wobec winnego albowiem mieści się on w kategorii, tego który nie został uznany za wyłącznie winnego.

Co wynika z art. 60 § 2 KRIO?

§ 2 omawia tylko sytuację wskazaną w przypadku A, tj. sytuację orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy jednego małżonka. Nie zajmuje się sytuacją współwiny i sytuacją zaniechania orzekania o winie. Jest to przepis kwalifikujący szczególny przypadek wyłącznej winy jednego z małżonków. Stanowi on o uprzywilejowaniu małżonka niewinnego.

1. W przepisie tym czytamy, że małżonek niewinny może się domagać od małżonka wyłącznie winnego przyczyniania się do zaspokajania swoich usprawiedliwionych potrzeb.
2. Kiedy może domagać się tego? Wówczas gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
3. Czy musi być w niedostatku? Nie, wystarczy, że wskutek rozwodu pogorszy się jego sytuacja materialna. Jego sytuacja zatem jest znacznie lepsza w stosunku do uprawnionych wobec współwinnego oraz tego wobec którego sąd zaniechał orzekania o winie. Ci ostatni bowiem muszą znajdować się w niedostatku aby móc domagać się alimentów. Małżonek niewinny musi wykazać tylko, że wskutek rozwodu pogorszyła się jego sytuacja. Ta sytuacja pogorszona jest punktem wyjścia, do którego ma prawo dążyć w procesie alimentacyjnym od małżonka wyłącznie winnego.
4. Oznacza to, m.in. to, że mąż, który zdradził żonę i z tego powodu doprowadził do rozpadu małżeństwa i sąd orzekł rozwiązanie związku z tej właśnie przyczyny a jednocześnie w trakcie trwania małżeństwa utrzymywał rodzinę na wysokim poziomie będzie musiał zrekompensować żonie pogorszenie się jej sytuacji materialnej. Innymi słowy przepis kwalifikuje przypadek szczególny (wyłącznej winy – przyp. A) w ten sposób, że uprawniony może od wyłącznie winnego domagać się alimentów nie tylko wówczas gdy znajdzie się w niedostatku ale również wówczas gdy na skutek rozwodu jego sytuacja się pogorszyła. Jeżeli jednak nie będzie w stanie tego wykazać to może liczyć tylko na alimenty gdy znajdzie się w niedostatku zgodnie z § 1. Wówczas jednak także musi wykazać niedostatek oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego.

Co wynika z art. 60 § 3 KRIO?

Z § 3 art. 60 KRIO wynika czas do jakiego obowiązek alimentacyjny może trwać czyli moment wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

Co do zasady obowiązek alimentacyjny wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa. Dzieje się tak dlatego, że obowiązek alimentacyjny przechodzi na nowego małżonka.

Gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Co ten zapis oznacza? W pierwszej kolejności musimy wyjaśnić kogo może dotyczyć. I tak, nie został uznany za winnego rozkładu pożycia z pewnością małżonek wobec, które sąd zaniechał orzekania o winie (przypadek – C) oraz małżonek niewinny (przypadek – A). Ponieważ małżonek niewinny nie ma obowiązku alimentacyjnego wobec winnego, co wynika z § 1 i co sobie wyżej wyjaśniliśmy więc ograniczony do 5 lat okres alimentacji może dotyczyć tylko tego wobec, którego sąd zaniechał orzeczenia winy. Jest to bowiem jedyny przypadek, w którym można być zobowiązanym do alimentacji wobec ex – małżonka znajdującego się w niedostatku tylko przez 5 lat.

Ograniczenie czasowe nie dotyczy zatem małżonka współwinnego i wyłącznie winnego. Małżonek współwinny i wyłącznie winny rozkładowi pożycia nie mają ograniczenia czasowego świadczenia obowiązku alimentacyjnego albowiem są winni rozkładowi pożycia (tak SN w sprawie II CNP 60/14). Ich obowiązek alimentacyjny wobec drugiego ex-małżonka może zatem co do zasady wygasnąć gdy:

• Stan niedostatku po stronie uprawnionego ustanie
• Stan pogorszenia majątkowego wskutek rozwodu ustanie
• Stan możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego uniemożliwią mu realizację tego obowiązku
• Uprawniony wstąpi w nowy związek małżeński

Przedłużenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego pomimo 5 – letniego ograniczenia czasowego

Sąd, może, na żądanie uprawnionego przedłużyć pięcioletni okres świadczenia alimentacyjnego o dowolny lecz wynikający z okoliczności czas. Innymi słowy małżonek wobec, którego sąd zaniechał orzekania o winie może mieć ten okres 5 letni przedłużony.

Warunkiem przedłużenia jest zaistnienie wyjątkowych okoliczności. Oczywiście chodzi tu o okoliczności po stronie małżonka uprawnionego będącego w niedostatku, wobec którego sąd zaniechał o orzekaniu winy. Przedłużenie może nastąpić, np.

• w sytuacji braku jakichkolwiek środków utrzymania po stronie uprawnionego po 5 latach od orzeczenia rozwodu oraz
• wynikać z faktycznej przyczyny rozpadu więzi pomimo nie orzeczenia o tym w wyroku rozwodowym.

Pamiętajmy, że sąd nie orzeka o winie w rozpadzie przy zgodnym wniosku stron co do tego. To jednak nie oznacza, że faktycznie żaden z małżonków nie ponowi winy w rozkładzie pożycia.

Alimenty po rozwodzie – wybrane orzecznictwo

1. Oddalenie w wyroku rozwodowym roszczenia o alimenty z art. 60 KRIO  przy zabezpieczonym wcześniej powództwie

2. Przedłużenie obowiązku alimentacyjnego

W wyroku z dnia 12-09-2001 Sąd Najwyższy w sprawie V CKN 445/00 orzekł:

5. Porównanie poziomów życia byłych małżonków

6. Pogorszenie się sytuacji materialnej małżonka niewinnego

7. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

8. Zabezpieczenia zaspokajania potrzeb rodziny z datą wcześniejszą niż postanowienie

W razie istnienia wątpliwości w powyższym zakresie zapraszamy do naszej kancelarii.

autor r.pr. Marcin Budziak